Waarom Facebook zich opeens focust op mensen zonder bankrekening

• Nando Kasteleijn en Charlotte Waaijers

Het is in Nederland de normaalste zaak van de wereld om van kinds af aan een bankrekening te hebben. Maar hoe normaal het hier ook is, wereldwijd bestaat er een grote groep die geen toegang heeft tot banken. Ze worden de unbanked genoemd en staan de laatste weken vol in de schijnwerpers. De reden: Facebook heeft zijn pijlen op hen gericht.

Een paar weken geleden kondigde Facebook aan dat het via een consortium van bedrijven een eigen virtuele munt gaat opzetten, de libra. Ook komt het bedrijf met een eigen digitale portemonnee waarin het geld bewaard kan worden, de Calibra. Facebook hoopt ook op den duur extra diensten bij die portemonnee aan te bieden (zoals leningen). Vanmiddag en morgen moet David Marcus, die bij Facebook het project leidt, voor het Amerikaanse Congres tekst en uitleg geven over het plan.

Heel nadrukkelijk werd gezegd dat ze hiermee de 1,7 miljard volwassenen wereldwijd willen bereiken die geen toegang hebben tot een bank. Wie zijn deze mensen, waarom wil Facebook ze bereiken en kan dat wel?

1. Vaker vrouwen dan mannen zonder bank

Het cijfer waar Facebook over spreekt, komt uit The Global Findex Database, een driejaarlijks rapport dat wordt uitgegeven door de Wereldbank. Bijna de helft van de unbanked komen uit zeven landen: de meesten wonen in China, daarna in India, Indonesië, Pakistan, Nigeria, Mexico en Bangladesh.

Wat opvalt is dat de grootse twee landen (samen goed voor 415 miljoen mensen zonder bankrekening) niet van Facebooks eigen portemonnee gebruik kunnen gaan maken. Eerder dit jaar heeft het sociale netwerk China zo goed als uitgesloten als land waar het actief wil zijn. Een woordvoerder gaf aan dat de portemonnee ook niet naar India komt.

Hoewel het per land verschilt, zijn het vaker vrouwen dan mannen die geen bankrekening hebben. Daarnaast bevat deze groep ook relatief meer lager opgeleide, armere mensen zonder werk.

"Je hebt binnen de unbanked twee groepen", vertelt Charles Adjasi, professor aan de University of Stellenbosch Business School in Zuid-Afrika. "Allereerst de mensen die helemaal onderaan staan. Dat is de grootste groep. Zij zijn voor Facebook onbereikbaar. Dat komt doordat ze zo weinig geld hebben, dat ze niet eens een telefoon van 40 dollar kunnen betalen. Deze groep moet rondkomen van rond de 1 tot 2 dollar per dag."

"De tweede groep kent Facebook al en heeft het geld om een smartphone te kopen. Deze groep is voor het bedrijf wel goed bereikbaar."

Het rapport uit 2017 onderschrijft de analyse van Adjasi. Naast een gebrek aan geld, noteren de onderzoekers nog twee potentiële drempels. Zo zijn de kosten die verbonden zijn aan het hebben van een bankrekening voor sommigen een obstakel. Een derde probleem is het ontbreken van de juiste papieren. Facebook heeft al aangekondigd dat voor toegang tot Calibra een geldig legitimatiebewijs nodig is.

Die documenten vragen banken niet voor niets. Als poortwachters van het betalingsverkeer zijn ze, net als andere financiële instellingen, verplicht om in de gaten te houden wie er achter een geldstroom zit en waar dat geld belandt. Zo kunnen ze bijvoorbeeld opsporen of er geld naar terroristische organisaties gaat, of dat er geld wordt witgewassen en door wie.

2. Geld verdienen aan 'unbanked'-landen

Facebook focust zich niet zonder reden op deze groep van in theorie 1,7 miljard mensen (in de praktijk eerder een paar honderd miljoen). Wie kijkt naar de meest recente gebruikersstatistieken (.pdf) van Facebook, ziet dat het bedrijf voor het overgrote deel van zijn inkomsten afhankelijk is van advertenties. Het grootste deel van de omzet komt uit Europa, de VS en Canada, terwijl de meeste gebruikers elders zitten. Maar zij zijn minder waard voor adverteerders en leveren vooralsnog dus minder op. Azië en andere gebieden bieden dus nog veel groeiruimte voor Facebook.

Als de libra en bijbehorende portemonnee Calibra aanslaan onder die groep mensen, dan heeft Facebook in één keer veel meer data. Daarmee worden ze ook een stuk waardevoller voor adverteerders. Toch deed het bedrijf de afgelopen weken zijn uiterste best om te benadrukken dat dat niet het doel is van het initiatief. Het bedrijf belooft de data niet te gebruiken voor het personaliseren van advertenties. Een belofte die vermoedelijk door velen met een korreltje zout zal worden genomen, vanwege Facebooks reputatie op het gebied van privacy.

Het platform zegt in de toekomst te willen verdienen aan nieuwe financiële diensten die aan de Calibra zullen worden gekoppeld. Maar dat idee is nog zo vaag, dat het onduidelijk is wat ze precies gaan aanbieden en aan wie.

3. Komt Facebook wel binnen?

"Het is goed om de unbanked aan te spreken", zegt professor Adjasi. "Met Facebooks voorstel zou het aantal mensen zonder bankrekening wel afnemen. Maar ik weet niet hoe sterk het aantal naar beneden zou gaan."

Waar Adjasi ten slotte ook vraagtekens bij zet, is of Facebook wel binnenkomt in landen met grote groepen unbanked. "Ik denk dat toezichthouders heel zeker willen zijn dat de komst van de libra geen negatieve effecten heeft. En op dit moment zijn er nog te veel dingen onduidelijk."

Die onduidelijkheid speelt wereldwijd een rol en zal vanmiddag en morgen waarschijnlijk ruimschoots terugkomen tijdens de hoorzittingen van de Senaat en het Huis van Afgevaardigden met Facebook.