Hoe Facebooks munt voor de wereld zegen, maar ook potentieel gevaar kan zijn

• Nando Kasteleijn en Eva Wiessing

Het was het gesprek van de week in de financiële wereld: de aankondiging van een digitale munt van Facebook. De libra moet volgend jaar worden geïntroduceerd, samen met een digitale portemonnee om libra's in te bewaren. Voor het opzetten van de crypto-valuta krijgt Facebook steun van een groot aantal partijen, waaronder creditcardmaatschappijen Mastercard en Visa en muziekdienst Spotify.

Het betekent dat 'harde' munten als de euro en de dollar er een grote concurrent bij kunnen krijgen. Maar er zijn ook twijfels: over privacy, veiligheid en over de gevolgen voor de stabiliteit van het financiële stelsel. "We willen innovatie niet belemmeren, maar moeten natuurlijk wel de risico's blijven bewaken", zegt De Nederlandsche Bank.

Betalen op alle Facebook-apps

Eerst het idee: consumenten moeten ergens in de eerste helft van volgend jaar euro's, dollars of andere valuta kunnen omzetten naar libra's. Vervolgens kun je die gebruiken als betaalmiddel via de portemonnee van Facebook. Gebruikers van Facebook Messenger en WhatsApp moeten in de chat-apps betalingen kunnen doen met de libra. Ook is de kans groot dat Facebook-dochter Instagram de munt gaat accepteren als je kleding of andere dingen in de app wil kopen.

Daarmee kan het systeem in één klap voor heel veel mensen een gemakkelijk betaalmiddel worden. Een strategie die in China al goed werkt: de app WeChat is daar onderdeel geworden van het financiële systeem. Om de libra echt tot een succes te maken, moet de munt wel op grote schaal - bijvoorbeeld door webwinkels - worden geaccepteerd.

In die digitale portemonnee lijkt de grootste motivatie voor het platform verscholen te liggen: als alles gaat zoals Facebook hoopt, vervangt het hiermee het betaalsysteem van de banken. En krijgt het daarmee toegang tot een gigantische berg data. Het bedrijf is van plan op den duur ook andere financiële diensten te gaan aanbieden via die portemonnee, zoals leningen.

'Verstorend voor bankenwereld'

"Dit is een groot verhaal", reageert econoom Arnoud Boot. "De libra kan heel verstorend worden voor de bankenwereld. Facebook zal meteen proberen om heel groot te worden, zodat er een point-of-no-return wordt bereikt." Een betere overlevingsstrategie is haast niet te bedenken: het sociale netwerk is dan niet alleen meer de plek waar je vakantiefoto's bekijkt en met vrienden, familie en collega's contact houdt, maar de facto je bank.

"Als libra betaalverkeer kan overnemen van banken, is de vraag wat er voor hen overblijft", zegt Boot. Het platform stelt dus in één klap ook de toekomst van banken ter discussie.

"Ik denk dat banken angstig zijn dat ze straks niet meer weten wat mensen met hun geld doen", zegt collega-econoom Rens van Tilburg. "Dat raakt de kern van de bank. Zij hebben informatie over klanten nodig om risico-inschattingen te kunnen maken. Als ze dat niet meer kunnen, gaan ze verlies draaien en houden banken zoals we die nu kennen op te bestaan."

Facebook wil de munt wereldwijd invoeren, maar in de pr-campagne ligt een duidelijk focus op opkomende economieën. Zo spreekt het bedrijf over de 1,7 miljard mensen die geen toegang hebben tot het bancaire systeem. In die landen zijn de kosten bovendien vaak erg hoog. Een migrant die 100 euro wil overmaken naar zijn thuisland, betaalt volgens de Wereldbank gemiddeld 7 euro aan provisie.

"Het zou kunnen werken, maar ik ben nog niet volledig overtuigd", zegt Petra Hamers, die zich bij hulporganisatie Oxfam Novib bezighoudt met financieringen in opkomende economieën. "Een van de problemen waar ze tegenaan gaan lopen is dat de klanten die vaak onvoldoende bereik hebben op hun telefoon, ook vaak de mensen zijn die geen toegang hebben tot het bancaire systeem. Ik weet niet of het Facebook lukt deze mensen te bereiken."

Volgens econoom Van Tilburg is het bovendien de vraag of de libra de oplossing is voor de hoge kosten. "De grote vraag is natuurlijk: gaan de winkeltjes op het Afrikaanse platteland de libra accepteren? Als dat niet zo is, dan moet je je libra alsnog weer gaan inwisselen bij een geldwisselaar. En die zal waarschijnlijk net zulke hoge tarieven gaan vragen."

Rente voor bedrijven, niet voor jou

Facebook heeft tot nu toe 27 partijen binnengehaald om de nieuwe valuta, die is gebaseerd op blockchaintechnologie, mee op te zetten. Die betalen allemaal minimaal 10 miljoen dollar; een kleinigheid voor grote spelers. Facebook mikt op honderd deelnemende partijen bij de echte lancering van de munt.

In ruil daarvoor mogen die de rente opstrijken van al het geld dat gebruikers in hun digitale portemonnee hebben staan. Gebruikers krijgen geen rente op hun libra's. "Zo betalen we een eeuwigdurende belasting aan Facebook en z'n vriendjes", zegt Van Tilburg hierover. "Die gaan hier heel rijk van worden."

De libra kan daarnaast een grote impact hebben op lokale economieën. Valuta die van oudsher instabiel zijn, zoals de Turkse lira of de Argentijnse peso, kunnen nog minder waard worden als consumenten massaal hun geld omzetten naar libra's. Dat kan een economie in een diepe recessie storten. Mensen die niet tijdig hun geld in libra's hebben omgewisseld, zien hun spaargeld dan verdampen.

En natuurlijk: het toezicht

"De vraag is: moeten centrale banken dit gaan goedkeuren?", zegt Van Tilburg. "In hoeverre hebben toezichthouders hier iets over te zeggen? Dat hangt ervan af hoe je de libra definieert: is het een bank, een investeringsfonds of iets dat juist buiten de bestaande financiële regulering valt? En in dat laatste geval: moet dat dan zo blijven?"

Van Tilburg pleit overigens al langer voor de komst van nieuwe betaalinitiatieven, die concurreren met de bestaande banken: "Maar dan moet die wel opener zijn en in het belang van mensen. En niet een klein groepje van bedrijven dat vooral aan zichzelf denkt, zoals bij de libra het geval is."

De Nederlandsche Bank wil zich nog niet uitspreken of Facebook in Nederland zomaar aan de slag kan; daarvoor is er nog te weinig bekend over de praktische invulling. Een woordvoerder van de bank zegt dat ze "innovatie niet willen belemmeren, maar natuurlijk wel de risico's moeten blijven bewaken". Ook vanuit de VS en het Verenigd Koninkrijk is dit geluid te horen.

In de VS begint de politiek zich inmiddels te roeren. De Senaat wil Facebook horen over hoe het zit met de privacy en de Democraten vinden dat de plannen voor de munt op pauze moeten worden gezet, zodat het Congres en toezichthouders er eerst kritisch naar kunnen kijken. "Gezien Facebooks problemen in het verleden."