Dit kan een iconische foto worden, maar dan moet er wel eerst iets veranderen

• Jikke Westerink

  redacteur Online

"Ik ben ervan overtuigd dat je dit soort foto's moet laten zien", zegt de Nederlandse fotograaf Bud Wichers. Hij doelt op de foto van een vader en zijn dochtertje, die levenloos aan de rand van de rivier Rio Grande liggen. De twee lichamen liggen met hun gezicht naar beneden. Het armpje van het meisje om haar vader geslagen. Zijn shirt over haar nek. "Op deze manier toon je een bepaalde urgentie."

Maar niet iedereen vindt het urgent en nodig om dit te laten zien. Op sociale media noemen mensen de foto niet alleen "hartverscheurend" en "verdrietig", maar ook "vreselijk" en sommigen vinden het zelfs "té schokkend". De foto, gemaakt door de Mexicaanse journalist Julia Le Duc, staat symbool voor wat er speelt aan de grens tussen Mexico en de Verenigde Staten. De één vindt de foto te ver gaan, een ander noemt het goed dat de waarheid over migratie aan het licht komt.

"Het is gek dat wij denken dat foto's zoals deze zich in ons geheugen nestelen en heel hard bij ons aankomen", zegt Rutger van der Hoeven, docent aan de Universiteit Utrecht. Hij deed onderzoek naar de herkenning en interpretatie van iconische en historische foto's. "De foto roept spanning op omdat het een erge gebeurtenis is, maar het is niet te erg om naar te kijken."

Fotograaf Wichers is het daar mee eens. "Het sterke aan deze foto is dat het beeld indringend is door de manier waarop de vader en zijn dochtertje liggen, maar het is anderzijds ook een suggestieve foto. Je ziet geen gezichtsuitdrukkingen, waardoor er ook veel aan de verbeelding van de kijker wordt overgelaten."

Dat mensen het beeld als schokkend, of zelfs té schokkend ervaren snapt de fotograaf. "Het komt zeker aan, maar als ik heel eerlijk ben dan vraag ik me af wat we nou eigenlijk zien. Eigenlijk maakt het verhaal achter de foto het beeld zo verschrikkelijk."

"Als de vader en het meisje in de rivier op hun rug hadden gelegen en wij hun gezichten hadden gezien, was hij nog steeds fantastisch maar dan was hij waarschijnlijk niet geplaatst en gedeeld."

Iconische foto's

Beiden denken dat de foto wel wat zal doen met de discussie over migratie. Wichers zegt dat iconische foto's in het verleden hebben bewezen dat de mening van mensen en soms zelfs de politiek beïnvloed kunnen worden door een plaatje.

Hij noemt foto's als het napalmmeisje (het meisje dat naakt wegrent na een luchtaanval met napalmbommen in Vietnam), het meisje en de gier (gemaakt tijdens de tweede Soedanese Burgeroorlog) en de foto van een huilend kindje bij de Amerikaanse grens die gescheiden zou worden van haar moeder.

Het beeld van Le Duc doet ook denken aan de foto van de 3-jarige Aylan Kurdi uit Syrië, die aanspoelde op het strand van Bodrum. "Door die foto kwam de discussie los over vluchtelingen die deze kant op kwamen. We wisten allemaal dat ze hierheen kwamen, maar niet wat ze moesten doorstaan." Wichers denkt dat veel meningen over vluchtelingen door die foto genuanceerder zijn geworden. "Iedereen dacht toen: het zijn ook kinderen, vrouwen en kwetsbare mensen."

Bekijk hieronder een aantal andere, inmiddels iconische foto's:

Het kan de discussie aanzwengelen, maar Van der Hoeven denkt niet dat zo'n foto mensen van mening zal doen veranderen. "Degenen die Trumps lijn te hard vinden, zullen zeggen dat deze foto het bewijs is dat zijn beleid inhumaan is. Aanhangers van Trump zullen deze foto zien als het bewijs dat die muur er moet komen, om te voorkomen dat mensen de gevaarlijke oversteek wagen."

Van der Hoeven legt uit dat nooit wetenschappelijk bewezen is dat foto's onze kijk op de geschiedenis hebben veranderd. "Niemand heeft dat ooit kunnen bewijzen, maar dat betekent niet dat het niet waar is. Het kan ook aantonen hoe moeilijk het is zoiets vast te stellen."

Of het beeld van de vader en zijn dochtertje aan de Mexicaanse grens ook een 'iconische foto' kan worden, moet de komende dagen duidelijk worden, zegt Wichers. "Wij als fotografen en media bepalen dat niet." Pas als er in de politiek iets in beweging komt of als de publieke opinie verandert, betekent een foto iets. Als dingen veranderen door een foto wordt hij iconisch."

Van der Hoeven denkt wel dat in de discussie over migratie in Amerika regelmatig aan deze foto gerefereerd zal worden. "Het is belangrijk dat dit soort situaties wordt vastgelegd omdat het de aandacht vestigt op een schrijnend probleem."

Iconisch of té schokkend, als fotograaf denk je daar op het moment dat je daar staat helemaal niet over na, legt Wichers uit. Hij maakte onder meer foto's van de oorlogen in Syrië en Irak. "Ik ben er voorstander van om dit soort expliciete foto's te maken, te plaatsen en te delen." Foto's van rookwolken die in de verte uit gebouwen komen, geven een mooi beeld, zegt Wichers, "maar nooit het beeld waarom een oorlog zo gruwelijk is".