China kan militaire topwetenschappers in Nederland laten opleiden, zonder dat de Nederlandse overheid daar iets aan doet. Dat blijkt uit onderzoek van Nieuwsuur. Een meerderheid in de Tweede Kamer wil nu dat het kabinet actie onderneemt. De overheid moet van de Kamer voor een wettelijk toetsingskader zorgen, zodat universiteiten daarmee risicovolle promovendi kunnen weren.
Het kabinet waarschuwt in de recent gepresenteerde China-strategie zelf nog voor een "ongewilde kennisoverdracht" via universiteiten naar China, die zelfs een risico zou vormen voor de nationale veiligheid. Maar vervolgens doet het kabinet tot nu toe niets om te voorkomen dat die kennisoverdracht plaatsvindt. Het gevolg is dat militair opgeleide Chinese wetenschappers hier bijvoorbeeld aan de TU Delft kunnen promoveren ten gunste van het Chinese defensie-apparaat.
We konden op basis van openbare bronnen eenvoudig een lijst samenstellen van ruim twintig Chinese wetenschappers die eerder aan een Militaire topuniversiteit in China afstudeerden, om vervolgens in Delft te komen promoveren. Daarbij ging het ook om promovendi die bezig waren met technieken die civiel, maar ook heel goed militair inzetbaar zijn, zoals modellen voor oorlogssimulaties en algoritmes voor het analyseren en beïnvloeden van gebruikers van sociale media. Noch de overheid, noch de TU Delft, hield hier actief toezicht op.
Annelies Botjes van de NPO-researchdesk deed op verzoek onderzoek naar Chinese promovendi. Op basis van een Australisch onderzoek en een openbare database met wetenschappers ontdekte ze dat twintig Chinese promovendi in Delft afkomstig zijn van de Chinese militaire topuniversiteit National University of Defense Technology. In het filmpje hieronder legt ze uit hoe.
"Er is een gapend gat", constateert Frank Pieke, directeur van China-instituut Merics. Universiteiten hebben geen overkoepelend controlebeleid op buitenlandse promovendi. Het is de verantwoordelijkheid van individuele hoogleraren en promotors welke wetenschappers ze aantrekken.
Dat ze daarbij primair naar iemands wetenschappelijke kwaliteiten kijken, maar geen diepgravend onderzoek doen naar iemands politieke achtergrond, is volgens vice-rector magnificus Rob Mudde van de TU Delft onvermijdelijk. "De overheid mag een beroep op ons doen om onze ogen en oren open te houden. Wij moeten op onze manier kijken naar wat voor iemand wij binnenhalen. Dat doen we voor zover wij dat kunnen, daar zijn we op aanspreekbaar. Maar verder gaat niet."
De onderzoeken die de promovendi met een militaire achtergrond doen, zijn niet per definitie militair gericht. Soms zijn ze zelfs aantoonbaar gericht op primair civiele onderwerpen, die later ook militair ingezet kunnen worden. Dit is zogeheten dual use wetenschap.
Mudde erkent dat hij geen idee heeft hoeveel promovendi een Chinese militaire achtergrond hebben en is verrast dat Nieuwsuur zo eenvoudig een lijst samen kon stellen. "Dual use is ons niet vreemd, maar dat je er zo concreet een aantal op kon vissen? Ik kende ze niet."
Het kabinet legt de verantwoordelijkheid voor controle op promovendi bij de universiteiten. Dat bleek eerder ook uit antwoorden op Kamervragen. De overheid "vertrouwt erop dat Nederlandse partijen daarbij een balans vinden tussen kansen en risico's", zo staat in de Nederlandse China-strategie.
Verantwoordelijkheid
Maar universiteiten kunnen die controle helemaal niet uitvoeren, en willen dat ook niet, zegt vice-rector magnificus Rob Mudde van de TU Delft. "Wij moeten blijven bij ons uitgangspunt van open wetenschap samenwerking aan de randen van de wetenschap. Als de overheid daar om overheid moverende redenen paal en perk aan wil stellen, moeten ze die helder aan ons geven. En de verantwoordelijkheid in essentie terugpakken."
Ook Pieke vindt de uiteindelijke screening van mensen een taak van de overheid, niet van de universiteiten. "Het zou te zot zijn als universiteiten een screening of een selectiemechanisme zouden gaan uitvoeren om mensen uit te sluiten van universitair onderwijs of onderzoek. Dat is precies niet waar een universiteit voor is. De overheid is nu aan zet."
