Een Britse rechter buigt zich volgende week over het Amerikaanse uitleveringsverzoek voor Julian Assange. De oprichter van WikiLeaks zit vast in de Londense Belmarsh-gevangenis sinds hij in april zijn politiek asiel in de ambassade van Ecuador kwijtraakte. Justitie in de VS heeft hem aangeklaagd onder de spionagewetgeving wegens het publiceren van duizenden geheime documenten in 2010.
Volgens de aanklacht zou Assange toenmalig legeranalist Chelsea Manning hebben aangemoedigd om staatsgeheimen te stelen. Mediaorganisaties in de VS en daarbuiten hebben verontrust gereageerd. Nu Assange vastzit, wordt de organisatie geleid door zijn rechterhand Kristin Hrafnsson (56), een IJslandse voormalige televisiejournalist die sinds 2010 bij WikiLeaks betrokken is.
Nieuwsuur spreekt Kristin Hrafnsson in Londen.
Hoe typeert u de nieuwe aanklacht tegen Assange?
"Dit is een mijlpaal, in de slechtste zin van het woord. Niet alleen voor WikiLeaks en voor Julian Assange, maar voor de persvrijheid in de hele wereld. Voor het eerst in ruim honderd jaar zet Washington spionagewetgeving in tegen een journalist. Het is eerder geprobeerd. Dat was bij Daniel Ellsberg, die de Pentagon Papers lekte. Dat mislukte."
"De regering-Obama heeft de mogelijkheden om Julian te vervolgen op basis van deze wet ook onderzocht, maar zag uiteindelijk af van vervolging omdat men inzag wat voor precedent dat zou scheppen. Maar wij roepen al jaren dat het een keer mis zou gaan. Helaas hebben we gelijk gekregen. Als het Verenigd Koninkrijk Julian uitlevert, betekent dat dat geen enkele journalist, waar dan ook ter wereld, veilig is als hij of zij Amerikaanse staatsgeheimen publiceert."
Dat hangt nog wel van de rechter af.
"Natuurlijk. Maar de intentie is er. We hebben het hier over een Australiër die vanuit Europa documenten publiceert. Maar dat maakt voor de Amerikanen kennelijk niet uit, en dat betekent dat jij de volgende kan zijn, als je in een Nederlands televisieprogramma informatie openbaart die Washington geheim had willen houden."
Voelt u zich gesteund door de internationale media?
"Nou, in het begin zeker niet. Neem The Washington Post, die kwam bij de vorige aanklacht [die nog niet over overtreding van de spionagewet ging] met een hoofdcommentaar waarin een eventuele uitlevering van Julian werd toegejuicht, met het argument dat hij van hacken werd beschuldigd. Iedereen die de aanklacht heeft gelezen weet dat justitie dat wel in de kop van het persbericht heeft gezet, maar niet in de aanklacht zelf. Bewuste misleiding, en The Washington Post trapte er met open ogen in."
Inmiddels verzet ook The Washington Post zich tegen uitlevering.
"Dat mag ik hopen. Lees de aanklacht: er staat niets in dat niet van toepassing is op een normale relatie tussen journalist en bron. Iedere journalist vraagt soms aan een bron: heb je nog meer? Het is een essentieel onderdeel van het vak. Ik zeg niet dat Chelsea Manning onze bron was, maar stel dat dat het geval was: wat heeft Julian dan gedaan dat over de schreef ging?"
De aanklacht stelt onder meer dat WikiLeaks levens in gevaar heeft gebracht door namen van informanten niet te redigeren.
"Dat is inmiddels een belegen verwijt. Ten eerste: informatie is per definitie niet neutraal, en dus is er altijd wel iemand die bezwaar maakt tegen openbaring. Belangrijker: wij hebben miljoenen documenten naar buiten gebracht en er is niet één voorbeeld van iemand die door ons in gevaar is gebracht. Tijdens het proces tegen Chelsea Manning heeft een official van het Pentagon dat zelfs toegegeven."
Nou en? Als ik hier in Londen nu met mijn ogen dicht een drukke vierbaansweg oversteek en ik overleef het, wil dat toch niet zeggen dat ik niet te veel risico heb genomen? Media zoals The Guardian en The New York Times wilden geen risico nemen en hebben namen weggehaald, na overleg met het ministerie van Buitenlandse Zaken.
"Wij hebben dat ook geprobeerd, we hebben het ministerie gebeld, maar zij wilden niet met ons werken. [In de WikiLeaks-documentaire 'Risk' (2017) is te zien hoe Assange, meer baldadig dan serieus, met het ministerie belt en tevergeefs eist dat hij wordt doorverbonden met minister Clinton.] Wij kunnen deze discussie nooit meer winnen omdat de feiten zijn vertroebeld. Amerika's hoogste militair mocht op de Amerikaanse televisie op prime time verkondigen dat WikiLeaks bloed aan zijn handen heeft."
Ziet u Assange - en trouwens ook uzelf - als een journalist of als een activist? Of doet dat onderscheid er niet toe?
"Niet echt. Natuurlijk zijn we activistisch, maar bedenk ook dat we over de hele wereld journalistieke prijzen hebben gewonnen. Ik kan het weten, want ik mocht ze telkens ophalen omdat Julian vastzat in de ambassade. Julian heeft de belangrijkste journalistieke prijs in Australië gewonnen, zijn geboorteland. Daarna kwamen er nog zo'n veertien, vijftien prijzen bij, zelfs een paar na zijn arrestatie. En als je het van mij niet aanneemt: iemand heeft een intern rapport van een Amerikaanse inlichtingendienst naar ons gelekt waarin WikiLeaks een journalistieke organisatie wordt genoemd en Julian een journalist."
Wat vindt u van het verwijt dat WikiLeaks zijn pijlen vooral op Amerika richt en te weinig oog heeft voor misstanden in, bijvoorbeeld, Rusland?
"Ik heb niet zo lang geleden 'Poetin' ingetikt als zoekterm op onze site. Dat leverde 18.430 hits op. We hebben documenten over het Kremlin gepubliceerd, over private spionagebedrijven die samenwerken met Russische inlichtingendiensten, maar ook over gifgasdumps en corruptie in Afrika. Er is niets anti-Amerikaanse aan WikiLeaks. Wat betreft de Democratische e-mails in 2016: we ontvingen nieuwswaardige informatie over de belangrijkste kanshebber op de belangrijkste baan op aarde. Die informatie hebben we gepubliceerd. Als we dat niet hadden gedaan, hadden we onze journalistieke plicht op een gruwelijke wijze verzuimd, daarover heb ik geen twijfel."
Er bestaat toch ook geen twijfel over het feit dat Assange een persoonlijke afkeer van Hillary Clinton had?
"Volgens mij is het andersom. Clinton was minister toen we alle ambtsberichten van de ambassades publiceerden, en dat nam ze Julian persoonlijk kwalijk. Luister, de enige vragen die ertoe doen zijn: was het betrouwbare informatie? En was het informatie die het algemeen belang diende? Twee keer ja, en dat waren bijna alle grote Amerikaanse media met ons eens, want zij publiceerden er allemaal over."
"Er bestaan trouwens veel misverstanden over de timing van onze publicatie in 2016. Ook Muellers rapport wekt de verkeerde indruk. Iedereen volgt blind hetzelfde scenario: er kwam een schadelijke audiotape over Donald Trump uit [de 'Access Hollywood'-tape, "grab 'em by the pussy"] en als bliksemafleider, om de aandacht weer van Trump af te leiden, zou WikiLeaks hebben besloten de Democratische e-mails naar buiten te brengen.
"Maar dat klopt niet. Wij werkten met een mediapartner, de Italiaanse krant La Repubblica. Hun verslaggeefster, Stefania Maurizi, een grote naam, heeft meerdere malen gezegd dat we de dag ervóór besloten om het materiaal de volgende dag naar buiten te brengen. Het was dus toeval. Maar ze wordt niet gehoord, want dat zou het narratief verstoren."
Terug naar 11 april van dit jaar, de dag van Assanges arrestatie. Wat gebeurde er?
"De ambassadeur van Ecuador riep Julian bij zich en las een brief voor vanuit Quito, waarin stond dat hij onmiddellijk de ambassade diende te verlaten. Het asiel was voorbij. Toen Julian terug wilde gaan naar zijn kamer was hij ineens omringd door Britse agenten die hem vervolgens afvoerden."
Een paar weken later hebben de Ecuadorianen zijn kamer helemaal leeggehaald.
"Dat was een show, vooraf aangekondigd, een walgelijke show in opdracht van president Moreno van Ecuador, en de Amerikanen. Ze namen harddisks mee, computers, alles. Spierballenvertoon. Er viel daar helemaal niets te halen, anders dan bestanden en documenten die gebruikelijk zijn in een journalistieke omgeving. Ecuador was hier al sinds 2018 mee bezig. Dat staat gewoon in rechtbankdocumenten. Twee maanden voor Julian's arrestatie kreeg Ecuador een lening van ruim vier miljard dollar van het IMF, waar Amerikanen een flinke vinger in de pap hebben. Dat is geen toeval."
Toon dat maar eens aan.
"Toon het tegendeel maar eens aan."
De aanklacht gaat helemaal over de documenten die WikiLeaks via Manning in handen zou hebben gekregen in 2010. Er staat niets recenters in, niet over de betrokkenheid van WikiLeaks bij het naar buiten brengen van schadelijke e-mails over Hillary Clinton in 2016, en niets over 'Vault 7' [een reeks geheime documenten over CIA-methoden bij surveillance en cyberoorlog die WikiLeaks in 2017 naar buiten bracht]. Verwacht u dat alsnog?
"Ik hou overal rekening mee. Het is waanzin, deze supermacht, in zijn eentje verantwoordelijk voor de helft van de militaire uitgaven in de wereld, die mensenrechten schendt van journalisten die naar buiten brengen wat er met al dat geld gebeurt. Vergeet die aanklacht, je hoeft het niet eens te lezen om te weten dat hier iemand politiek vervolgd wordt. De details in de aanklacht doen er niet meer toe."
"Denk je werkelijk dat Assange nog een eerlijk proces zal krijgen in de VS? Dat krijgt hij in Engeland niet eens! Een rechter in Londen, die Assange nog nooit heeft ontmoet, noemde hem in de rechtbank een narcist. Schaamteloos. Een heleboel mensen hebben een mening over Julian. Ze vinden hem excentriek. En natuurlijk, iedereen maakt fouten. Jij toch ook? Mensen moeten hun afkeer van de persoon Assange leren scheiden van zijn journalistieke werk."
Hij wordt in Zweden beschuldigd van verkrachting.
"En zoals je weet ontkent hij dat, en dat had hij graag in Zweden willen uitleggen. Maar dan wel met de garantie dat ze hem niet aan de VS zouden uitleveren. Die garantie heeft hij niet gekregen en daarom vluchtte hij naar de Ecuadoriaanse ambassade."
Heeft u zicht op wat er achter de schermen van het onderzoek gebeurt? Het is bekend dat de FBI met verschillende oud-WikiLeaks-medewerkers praat.
"Jij noemt dat praten, ik noem het bedreigen. Ze reizen de wereld rond, vooral Europa, en proberen mensen die een minieme rol bij WikiLeaks hebben gespeeld zover te krijgen dat ze meewerken, onder meer door hen immuniteit te beloven. Een supermacht die de weg kwijt is, en het wordt tijd dat de Europese landen zeggen: genoeg is genoeg."
U heeft Julian Assange een paar keer kunnen bezoeken in de gevangenis. Hoe gaat het met hem?
"Het leven in de ambassade heeft sporen nagelaten, zeker sinds Moreno president van Ecuador werd. Zijn verwarming werd dichtgedraaid, hij kreeg onvoldoende medische zorg, hij raakte zijn toegang tot internet kwijt. En nu zit hij in een extra beveiligde gevangenis waar hij amper zijn eigen verdediging kan voorbereiden."
"Dat allemaal gezegd hebbende, en ik zeg dit als zijn vriend: ik vind het ongelooflijk om te zien hoe sterk hij al die jaren is gebleven. Dat komt door zijn overtuiging dat hij onschuldig is en juist heeft gehandeld. De gevangenis is geen pretje, maar aan de overkant wacht het eiland van de duivel. Hij redt zich wel, en WikiLeaks ook. Het zou me niet verbazen als we over een paar decennia gewoon nog bestaan. Ik maak me meer zorgen over de journalistiek, en dat zou jij ook moeten doen. Want wie zegt dat jij niet de volgende bent?"
