Dreigingsniveau 5: de ene gemeente sloot de moskee, de andere deed niks

Het afkondigen van het hoogste dreigingsniveau na de aanslag in Utrecht had twee weken geleden grote impact. Niet alleen op de stad, maar ook op alle andere Utrechtse gemeenten. Moskeeën werden gesloten, boa's werden teruggeroepen en scholen gingen dicht. Was dat noodzakelijk? En wisten gemeenten voldoende wat ze moesten doen? Bijna twee weken na de aanslag is het evalueren begonnen.

Ruim anderhalf uur nadat Gökmen T. het vuur opent in een Utrechtse tram, kondigt de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid voor de hele provincie dreigingsniveau 5 af. Dat is het hoogste niveau; niet eerder is dat ergens in Nederland van kracht geweest. Gökmen T. is dan nog voortvluchtig, de autoriteiten willen geen enkel risico nemen.

In Utrecht is het crisisteam onder leiding van burgemeester Van Zanen dan al geruime tijd bijeen. Van Zanen staat in nauw contact met de NCTV. Dat geldt niet voor de organisatie van de Veiligheidsregio Utrecht, die verantwoordelijk is voor de crisisbeheersing in de provincie. Het nieuws over het verhoogde dreigingsniveau krijgt de organisatie via Twitter.

Geen handboek

Met het afkondigen van dreigingsniveau 5 levert de NCTV niet een uitgebreid handboek met aanbevelingen. Het is vooral een mededeling. De NCTV adviseert burgers om dan de aanwijzingen van lokale autoriteiten op te volgen, maar het is de taak van de autoriteiten om te bepalen wélke maatregelen verstandig zijn.

De maatregelen die de Utrechtse gemeenten namen waren daarom heel verschillend. Ze werden daarbij geadviseerd door de Veiligheidsregio, die in totaal acht berichten naar alle gemeenten verstuurde.

Zo zijn in de gemeenten Rhenen, Soest en Veenendaal op advies van de politie de buitengewone opsporingsambtenaren (boa's) vanwege het dreigingsniveau binnengebleven. Volgens de gemeente Veenendaal kon hun aanwezigheid buiten de "verkeerde verwachtingen wekken", omdat ze een uniform dragen maar ongewapend zijn.

De gemeenten Baarn, Bunschoten en Soest besloten contact op te nemen met de plaatselijke moskee. In Bunschoten en Soest kregen moskeeën, net als in de stad Utrecht, het advies om te sluiten. Ook de culturele centra in Soest kregen dit advies. De gemeente Stichtse Vecht, waar onder meer Breukelen en Maarssen onder vallen, vroeg scholen om leerlingen uit Utrecht de gelegenheid te geven om langer op school te blijven.

Andere gemeenten gaven geen concrete adviezen. In Houten bleven alle kinderen tijdens het speelkwartier binnen, maar volgens de gemeente gebeurde dat niet op advies van de gemeente. In Amersfoort besloot een aantal scholen kinderen door de ouders te laten ophalen. Dat gebeurde op eigen initiatief, zegt de gemeente desgevraagd.

In Zeist werd burgers geadviseerd zelf een veiligheidsafweging te maken. Volgens de gemeente kreeg de gemeente namelijk geen "handelingsperspectief" vanuit de Veiligheidsregio. Of in de acht berichten die de Veiligheidsregio verstuurde een concreet advies stond, is niet duidelijk. De inhoud van de berichten wil de veiligheidsinstantie pas na een eigen evaluatie naar buiten brengen.

'Op eigen houtje'

Roy Johannink, deskundige op het gebied van crisisbeheersing, vraagt zich af of het afkondigen van niveau 5 niet voor onnodige maatschappelijke onrust heeft gezorgd. "Er komen geen extra bevoegdheden vrij voor de NCTV of voor de politie en er hangen geen concrete maatregelen aan vast. Je ziet dat gemeenten bij zo'n landelijk signaal dan dus op eigen houtje gaan handelen." Ook het specifieke gebied van een provincie kan tot verwarring leiden, zegt hij. "Want Hilversum, in Noord-Holland, ligt bijvoorbeeld dichter bij Utrecht dan Amersfoort."

Een aantal gemeenten lijkt uit te kijken naar de evaluatie. Veenendaal vond het afkondigen van niveau 5 "een logische keuze gezien de situatie van dat moment", maar vindt ook dat je je kunt afvragen "of het grondgebied van de provincie Utrecht toereikend was of misschien beperkter had kunnen zijn".

'Eigen betekenis'

Volgens de gemeente Bunschoten lijkt er wel behoefte te zijn aan "meer duidelijkheid wat de afkondiging van dit niveau betekent voor het openbare leven". De Utrechtse burgemeester Van Zanen zei vorige week zondag in het tv-programma Buitenhof dat ook wat hem betreft bij een volgende keer duidelijker moet zijn voor scholen, bedrijven en winkels wat dreigingsniveau 5 voor hen betekent.

Johannink vult daarop aan: "Zelfs al denkt de overheid duidelijk te zijn, iedereen geeft zelf een betekenis aan dreigingsniveau 5. Je kunt er ook voor kiezen om alleen het signaal af te geven: er is gevaar, want er loopt nog een gewapende man rond."

Het afkondigen van het dreigingsniveau zal ook meegenomen worden in de evaluatie van de NCTV. Wanneer de NCTV en de Veiligheidsregio met hun evaluatie naar buiten komen, is nog niet bekend.