Hoeveel en op welke manier moet de zware industrie in Nederland betalen om de klimaatdoelstellingen te halen? Dat is dé vraag die overbleef na de presentatie van het klimaatakkoord eind december.
Velen willen een CO2-heffing, maar uit het akkoord kwam iets heel anders. Sterker nog: uit gesprekken die Nieuwsuur de afgelopen weken voerde met betrokkenen, blijkt dat een CO2-heffing nooit serieus is besproken aan de klimaattafel voor de industrie.
"De enige keer dat er over zo'n heffing is gesproken, is in het voorlopige akkoord op hoofdlijnen. Daar stond een zinnetje in dat sommige politieke partijen willen dat er een heffing zou komen", zegt Gertjan Lankhorst, afgevaardigde van de industrietafel en voorzitter van de Vereniging voor Energie, Milieu en Water (VEMW).
Discussie
Het belangrijkste doel van het klimaatakkoord is een reductie van de uitstoot van broeikasgassen in 2030 met 49 procent ten opzichte van 1990. In het voorlopige klimaatakkoord staan honderden voorstellen om dat te bereiken. De plannen worden nog doorgerekend, maar waren de afgelopen tijd al onderwerp van discussie in politiek Den Haag.
In het ontwerpakkoord is geen algemene CO2-heffing voor de industrie opgenomen, maar een boetesysteem voor bedrijven zonder goede duurzaamheidsplannen. "Nederland heeft relatief veel zware industrie, Shell, Dow Chemical, Tata Steel, dat soort bedrijven zijn verantwoordelijk voor ongeveer een zesde van de CO2-uitstoot", zegt econoom Mathijs Bouman.
"De vraag is: hoe gaan we dat bereiken. Het antwoord van de industrietafel was daarop niet een CO2-heffing - dus een soort belasting op hoeveel CO2 er wordt uitgestoten - maar in plaats daarvan een ingewikkeld boetesysteem, waarbij bedrijven achteraf worden gestraft als ze het niet goed doen."
Gemiste kans
"Dit soort afspraken moeten per bedrijf worden gemaakt. Dat is veel minder effectief dan een algemene heffing", zegt klimaatexpert Leo Meyer, met een lange carrière in zowel klimaatwetenschap als klimaatbeleid. "De industrie zat aan tafel. Om het klimaat te dienen, maar ook om goed voor zichzelf te zorgen. Het is vooral een gemiste kans."
Hoewel de industrie nadenkt over een bonus-malussysteem, staat in het voorlopige klimaatakkoord ook dat er partijen aan tafel zitten die graag een CO2-heffing willen. Ook staat er dat 'naar de effecten van de CO2-prijs verder onderzoek zal moeten worden gedaan'. Economen vinden de heffing een veel beter systeem dan zo'n boetesysteem achteraf.
Het was misschien slim geweest als men in het klimaatakkoord dieper op de CO2-heffing was ingegaan.
Maar uit onderzoek van Nieuwsuur blijkt dat van verdere discussie over een CO2-heffing of een onderzoek naar de effecten ervan geen sprake is.
Bouman: "Een CO2-heffing klinkt eenvoudig, maar is wel lastig in de praktijk te brengen. Je wilt natuurlijk niet dat alle industrie uit Nederland verdwijnt omdat wij zo'n heffing hebben, maar het buitenland niet."
"En hoe hoog moet die heffing dan zijn bijvoorbeeld en gebruik je de opbrengst wel of niet voor de verduurzaming van de industrie. Dat soort vragen. Terwijl die industrietafel dus geen eigen onderzoek liet doen, kwam er wel een onderzoek van CE Delft in opdracht van het ministerie van Economische Zaken, die ook aan tafel zat", zegt Bouman.
Greenpeace heeft toen gevraagd aan het ministerie of het onderzoek ingebracht zou kunnen worden bij het overleg aan de industrietafel? Maar dat ging niet van harte.
Eén variant
Het rapport van CE Delft concludeert dat een CO2-heffing voor de industrie weinig CO2-besparing oplevert. Ook zal productie uit Nederland naar het buitenland verplaatsen, en dus ook werkgelegenheid.
Kanttekening: het rapport onderzoekt maar één variant van CO2-heffing, zonder dat de opbrengsten ervan ten goede komen aan de verduurzaming van de industrie.
"Het was misschien slim geweest als men in het klimaatakkoord dieper op de CO2-heffing was ingegaan, met de verschillende voor- en nadelen van zo'n heffing", zegt Bouman. "Nu ligt er dat onderzoek van CE Delft - wat een beperkt onderzoek is geweest - maar je ziet nu wel dat de directeur van TATA Steel bijvoorbeeld dat onderzoek gebruikt om te zeggen: zie je wel, een CO2-heffing werkt niet. Niet zo handig allemaal."
