Wereldwijde misbruiktop in Vaticaan 'ultieme test' voor de paus

• Andrea Vreede

In het Vaticaan is vandaag de met veel publiciteit aangekondigde conferentie bezig over 'de bescherming van minderjarigen binnen de kerk'. Dat wil zeggen: bescherming van kinderen tegen seksueel misbruik door priesters, paters, bisschoppen en kardinalen.

De paus opende de conferentie vanochtend. Hij zei dat de "diepe wonden die de schandalen onder jongeren en gelovigen hebben veroorzaakt, moeten worden geheeld". Volgens Franciscus kijken gelovigen en slachtoffers mee met de conferentie. Zij rekenen volgens hem niet op "voorspelbare veroordelingen", maar willen concrete en doeltreffende maatregelen.

Bekijk hier de opening van de conferentie:

Ongeveer 190 deelnemers, onder wie 140 bisschoppen uit de hele wereld, buigen zich samen met Franciscus over wat volgens velen de grootste crisis binnen de kerk is sinds de Reformatie. Sommige Vaticaankenners beschouwen de uitkomsten van deze ontmoeting als bepalend voor de geloofwaardigheid van de kerk en van Franciscus als paus. Het is de ultieme test voor zijn pontificaat, zeggen zij.

Systematisch toedekken misbruik

Reden voor het organiseren van deze wereldwijde top zijn de schandalen rond seksueel misbruik in de westerse wereld. Vooral die in Ierland en in de Verenigde Staten, waar in 2002 in Boston na grondig journalistiek onderzoek het systematisch toedekken van misbruik aan het licht kwam.

Daar bleef het niet bij. Vorig jaar werd in een onthutsend Grand Jury-onderzoeksrapport uit Pennsylvania seksueel misbruik door honderden priesters onthuld. Volgens berichten zijn in zeker tien andere staten vergelijkbare onderzoeksrapporten in voorbereiding.

Ook in andere landen, zoals Frankrijk, Spanje en Australië, lopen onderzoeken en zelfs processen tegen leden van de clerus. In Nederland heeft de commissie-Deetman indertijd de zaken onderzocht en hebben de bisschoppen procedures ontwikkeld hoe om te gaan met misbruik. In Italië blijft door een alom aanwezige zwijgcultuur de deksel op de misbruikput vrijwel dicht.

Eis van zero tolerance

Misbruikslachtoffers uit de VS, Latijns-Amerika en Europa, of misbruik-survivors zoals ze vaak liever genoemd willen worden, eisen actie. Ze nemen geen genoegen meer met de vele krachtige veroordelingen van misbruik door eerst paus Benedictus XVI en nu paus Franciscus. De Kerk moet de gepredikte zero tolerance in daden omzetten. Bisschoppen moeten misbruikende priesters aangeven bij justitie.

Er moeten sancties komen als zij dat niet doen of, nog erger, wanneer ze het misbruik toedekken en de betrokken priesters overplaatsen. Sommige survivors pleiten voor een aanpassing van het kerkelijk recht en de instelling van een speciale, onafhankelijke rechtbank binnen de Kerk om deze praktijken hard aan te pakken. Aansprakelijkheid, is het kernpunt van hun betoog.

Paus Franciscus wil daar niet aan. Volgens hem heeft de kerk genoeg instanties en instrumenten om seksueel misbruik naar behoren aan te pakken. Meerdere keren hebben de media-afdeling van het Vaticaan en Franciscus zelf geprobeerd de in hun ogen veel te hoge verwachtingen te temperen. Het doel van deze driedaagse vergadering is bewustwording. Seksueel misbruik is een universeel menselijk verschijnsel dat niet met een dergelijke korte ontmoeting uitgebannen kan worden, aldus de paus.

De top is een briefing om bisschoppen te doen beseffen dat misbruik een probleem van de hele kerk is. Ze moeten leren hoe misbruik te herkennen en hoe ermee om te gaan. Het is onduidelijk of ook aan de orde zal komen wat de gevolgen zijn als ze, eenmaal terug in eigen land, de aanbevelingen naast zich neerleggen.

Slotspeech

Iedere dag van de misbruiktop is opgebouwd rond een specifiek thema: verantwoordelijkheid, aansprakelijkheid en transparantie. Enkele misbruik-survivors mogen hun verhaal komen vertellen. Kardinalen en deskundigen houden lezingen. In kleine werkgroepen kunnen de bisschoppen met elkaar van gedachten wisselen. Zaterdag is er een speciale religieuze bijeenkomst in het teken van boetedoening. Zondag volgt nog een afsluitende mis.

Franciscus is twee keer aanwezig tijdens de top. Vanochtend hield hij een openingstoespraak. Zondagochtend houdt hij de slotspeech. Die zou wel eens de belangrijkste van zijn pausschap kunnen worden, want dan zal blijken wat voor leiderschap hij laat zien.