Wetenschappelijke 'rebellen' scheiden zich af van Elsevier

Het wetenschappelijke tijdschrift Journal of Informetrics splitst zich af van uitgever Elsevier. Zo'n 26 redacteuren vertrekken en richten een nieuw tijdschrift op, met de naam Quantitative Science Studies. De reden voor het vertrek is het huidige verdienmodel van Elsevier.

De 26 redacteuren van de Journal of Informetrics vinden dat de artikelen gratis beschikbaar moeten zijn voor iedereen. Maar dat gaat in tegen het verdienmodel van grote uitgevers, die juist verdienen aan het verlenen van exclusieve toegang tot de artikelen. Elsevier zegt in reactie op de publicatie in het FD het te betreuren dat de redacteuren hebben besloten te vertrekken. De uitgever was al langere tijd in gesprek met hen, maar de partijen zijn er niet uitgekomen.

Nieuwe publicatievorm

Alle redacteuren gaan verder met het wetenschappelijke tijdschrift bij de Amerikaanse uitgever MIT Press. De artikelen zullen dan voor iedereen gratis te lezen zijn. Het zijn de wetenschappers die straks moeten betalen voor het redigeren en publiceren van hun artikelen.

Een Duitse universiteitsbibliotheek zal nu de kosten betalen voor de eerste drie jaar van het nieuwe tijdschrift. De Fair Open Access Alliance heeft bemiddeld tussen het tijdschrift en de Duitse bibliotheek en hoopt dat er in de toekomst meer wetenschappelijke tijdschriften zullen afsplitsen van de grote uitgevers.

Wetenschappers publiceren tijdens hun onderzoek vaak meerdere artikelen. Nu worden deze vaak nog gepubliceerd door grote uitgevers als Elsevier. Om daar toegang toe te krijgen betalen Universiteitsbibliotheken vervolgens veel geld aan de uitgevers voor deze tijdschriften, maar alleen hun leden hebben inzage in de tijdschriften.

Dat gaat volgens veel wetenschappers juist tegen de principes van wetenschappelijk onderzoek. "Het is publiek geld dat deze onderzoeken mogelijk heeft gemaakt dus het zou voor het hele publiek bereikbaar moeten zijn en niet voor de enkelen die het kunnen betalen", zegt voorzitter Johan Rooryck van de Fair Open Access Alliance.

In de wetenschappelijke wereld is al langere tijd discussie over het publiceren van wetenschappelijke artikelen. Momenteel zijn wereldwijd de meeste wetenschappelijke titels ondergebracht bij vijf grote uitgevers.

Deze uitgevers hebben, volgens veel wetenschappers, een positie waardoor zij heel hoge prijzen kunnen vragen voor de tijdschriften. "Tegenwoordig wordt een wetenschappelijk tijdschrift gezien als een luxeproduct, alsof het gaat om tassen van Louis Vuitton. Wetenschappelijke uitgevers horen geen winstmarges van 30 à 40 procent te behalen, ze moeten gezien worden als openbare nutsvoorzieningen", zegt Rooryck.

Elsevier bestrijdt dit en zegt juist ook een deel van de artikelen gratis te publiceren en kaart aan dat er veel kosten bij de publicatie van wetenschappelijke artikelen komen kijken. In een eerder verstuurde brief aan de 26 redacteuren schreef Elsevier: "Gezien de stabiele abonnee- en open access-artikelenaantallen van het tijdschrift zijn er wat Elsevier betreft geen onmiddellijke aanpassingen van het publicatiemodel nodig."

Het einde van deze discussie is dan ook nog niet in zicht. Duitse universiteitsbibliotheken hebben sinds januari het contract met Elsevier niet meer vernieuwd om de uitgever zo te dwingen tot het gratis beschikbaar stellen van alle wetenschappelijke tijdschriften.

Kwaliteit

Er zijn ook veel wetenschappers die willen blijven publiceren bij de grote uitgevers. De status van een tijdschrift speelt voor velen mee. Maar volgens Rooryck moeten wetenschappers anders gaan denken. "De kwaliteit van een tijdschrift heeft niks te maken met de naam. Het heeft juist alles te maken met de redacteuren en de kwaliteit van de auteurs."

Bij de Fair Open Access Alliance is het werk dan ook nog maar net begonnen. Door steeds meer tijdschriften weg te snoepen bij de grote uitgevers hoopt Rooryck dat het voor bibliotheken nog interessanter wordt om niet langer zoveel geld te betalen aan de uitgevers. "Volgens mij kunnen we binnen 5 jaar dit nieuwe verdienmodel doorgevoerd hebben."