Twintig jaar wereldtop met kogel en discus, maar nooit de perfecte worp of stoot

Aan het einde van het jaar blikt de NOS met tien sporters terug op 2018. Vandaag: Rutger Smith. Nederlands succesvolste mannelijke atleet van deze eeuw sloot zijn topsportloopbaan dit jaar af. "In mijn zoektocht naar de perfecte worp en stoot ben ik er in twintig jaar slechts twee keer dicht in de buurt gekomen."

Smith maakte als kogelstoter en discuswerper twintig jaar deel uit van de wereldtop, veroverde zeven medailles op internationale titeltoernooien, maar kende ook diepe dalen door blessureleed. "Achteraf denk ik wel dat ik het maximale eruit heb gehaald, al blijft het heel jammer dat het er nooit echt uitgekomen is op de Olympische Spelen. Daar baal ik wel van", blikt hij terug op de laatste twee decennia.

Unieke combinatie

Als junior en in de categorie onder 23 jaar won Rutger Smith bijna alles wat er te winnen was. De 'beer uit Leek', die na de olympische winst van de 'foute' Ben Johnson op de 100 meter in Seoul in 1988 zo enthousiast was dat hij zelf aan atletiek ging doen, groeide na een twijfelachtige start bij de senioren ook uit tot een vaste waarde in de wereldtop. In twee disciplines zelfs: kogelstoten en discuswerpen. "Een vrij unieke combinatie", geeft hij toe.

Dat hij goed was, blijkt wel uit het feit dat Smith de enige atleet ooit is die op een WK-toernooi medailles won met de kogel én de discus. Op beide disciplines lukte hem in Osaka, in 2007. Smith eindigde in Japan als derde met de discus en aanvankelijk als vierde met de kogel.

Pas jaren later bleek de Wit-Rus Andrei Michnevitsj positief bij een hertest, waardoor Smith bij het kogelstoten opschoof naar de derde plaats. Vorig jaar bij de WK in Londen, tien jaar na dato, kreeg hij het brons alsnog uitgereikt.

Atletiek en doping zijn met elkaar verweven en Smith, die zich al jaren ergert aan de halfslachtige houding van de belangrijke sportinstanties op dopinggebied, heeft de nadelen ervan ondervonden. Van de zeven medailles die hij op EK's en WK's veroverde, kreeg hij er drie achteraf toegewezen omdat de concurrentie het niet zo nauw had genomen met de dopingregels

Smetje op loopbaan

"Frustrerend. Van die drie moet ik er nog een krijgen, omdat de dopingzondaar weigert zijn plak terug te geven. Die zal dus wel niet meer komen. Die dopingaffaires en het missen van de huldigingen zijn een smetje op mijn carrière. Het gaat me niet eens zozeer om de medailles, maar wel dat ik de juiste plek heb in de geschiedenisboeken. Die heb ik inmiddels", zegt Smith.

Smith doet zijn verhaal in Gent, waar hij aan een nieuwe fase in zijn leven is begonnen. In oktober maakte hij bekend, 37 inmiddels, een punt achter zijn bestaan als topsporter te zetten. Het was tijd, maar het ging een beetje als bij Rintje Ritsma, die in de nadagen van zijn loopbaan steeds weer de vraag kreeg wanneer hij ging stoppen. Net als de Friese schaatser liet Smith zich niet opjagen. Hij koos zelf het juiste moment.

"Het was een proces. Ik wilde de EK in Berlijn halen, maar een aanbieding in de zomer uit België maakte de stap eenvoudiger", zegt hij over het besluit zijn wedstrijdpak definitief in de kast te leggen.

Vlaamse Atletiekliga

Smith is aan de slag gegaan als kwaliteitsmanager werpen bij de Vlaamse Atletiekliga en als coach aan de topsportschool in Gent. Hij woont in het centrum en kijkt over de stad uit. "Doordat ik zo'n mooie carrière heb gehad, zit ik nu hier. Ik doe een stuk coaching en een stukje beleid. Ik voel me heel bevoorrecht dat ik deze functies mag bekleden", zegt hij trots over zijn nieuwe leven.

In Nederland zijn in zijn vakgebied de banen gevuld. "Door goede mensen", vult Smith aan. "Ik ben in de zomer door de Belgen benaderd. Zo'n kans komt een keer langs en die heb ik gegrepen."

Hij heeft de nieuwe baan dus te danken aan zijn imposante loopbaan, die overigens moeizaam op gang kwam. Na alle successen in de jongere leeftijdsgroepen, stokte het succes aanvankelijk bij de senioren. Smith had moeite zijn status op de grote toernooien waar te maken, met de Olympische Spelen in Athene als dieptepunt.

Iedereen zag hem al een belangrijke rol in de finale met de kogel en discus spelen, maar Smith faalde opzichtig. Geslagen zat de reus uit Leek na het kogelstoten lange tijd onder een boom in het indrukwekkende 2500 jaar oude stadionnetje van Olympia. Een unieke omgeving, maar Smith was ontroostbaar. Hij blokkeerde volledig en dat was hem al vaker overkomen.

Hulp sportpsycholoog

"Athene was een grote teleurstelling. Daarna heb ik hulp gezocht", zegt Smith. De kogelstoter en discuswerper meldde zich in de winter bij sportpsycholoog Rico Schuijers. Het bleek een goede keuze. Het resultaat volgde snel.

"Bij de EK indoor in 2005 pakte ik zilver. Mijn eerste medaille op een groot internationaal titeltoernooi bij de senioren. Overigens stond ik er destijds in Madrid na twee pogingen in de kwalificatie belabberd voor. Toen heb ik tegen mezelf gezegd: wat heb je nou geleerd man? Waarom ben je nu zo zenuwachtig? Het was het kantelpunt in mijn loopbaan."

Topjaren volgden. In Helsinki (2005) veroverde hij bij de WK zilver met de kogel, twee jaar later twee keer WK-brons in Osaka. Tussendoor ook EK-medailles. "Die WK-medailles zijn toch wel het mooiste. Het was het bewijs dat ik op twee totaal verschillende disciplines tot de wereldtop behoorde", kijkt hij terug.

Ernstig blessureleed

Misschien was Smith in de jaren 2005 tot en met 2008 wel op zijn best. Hij twijfelt, want ook in 2011 en 2012 was hij goed, hoewel hij bij de Spelen in Londen de finales het kogelstoten en het discuswerpen miste. "Ik raakte kort voor Londen geblesseerd. Ik was daar niet 100 procent fit door een spierblessure."

Smith kampte vaker met fysieke problemen. Hij viel in 2009 weg door een rugblessure, zijn zwakke achillespezen vormden tijdens zijn loopbaan altijd een risico. Nadat de rugproblemen in 2010 opgelost waren, hielden spier- en peesblessures hem aan de kant. Zijn vader werd ook nog ernstig ziek en overleed in 2010. Smith keerde pas in 2011 terug op wedstrijdniveau.

Drama in Shanghai

Nadat hij bij de Spelen in Londen (2012) door een nieuwe blessure niet kon excelleren, besloot Smith het roer om te gooien. Hij gaf gehoor aan een lang gekoesterde wens: trainen in Amerika. "Ik had zestien jaar met Gert Damkat gewerkt, een toptrainer, maar was toe aan een nieuwe prikkel. California is het walhalla voor de werpers."

Smith naderde er zijn oude niveau. In 2013 was hij al vroeg in het seizoen in topvorm. Bij de Diamond League-wedstrijd in Shanghai in mei sloeg echter het noodlot weer toe. En dit keer veel harder dan daarvoor. In een natte ring gleed hij uit en scheurde zijn rechter achillespees af. "Einde carrière", schreeuwde hij zelf.

Loodzwaar revalidatieproces

"Maar zo wilde ik niet eindigen", zegt de noorderling. Ook niet toen hij maanden later de achillespees opnieuw afscheurde. "Het revalidatietraject was lood- en loodzwaar. Vooral mentaal. Ik ben daarna eigenlijk nooit meer de oude geworden. Die blessure heeft mijn weg naar het einde wel versneld", zegt hij over de gitzwarte periode.

Smith krabbelde op, maakte na 21 maanden blessureleed zijn rentree en plaatste zich voor het EK in Amsterdam (2016, finaleplaats). Het lukte hem echter niet de Spelen van Rio te halen.

Het was de eerste indicatie dat het einde van de zoektocht naar die ene perfecte worp naderde. "Als ik terugkijk heb ik die misschien een of twee keer in mijn leven bijna gehad. Bij een wedstrijd in La Jolla. Ik stak mijn handen al in de lucht. Dit is 'm. Ik heb het Nederlands record. Op het hoogste punt klapte de discus ineens om en viel de schijf als een dood vogeltje uit de lucht. Dat is wel jammer, ik had Nederlands recordhouder met de discus moeten zijn."

Smith weigerde naar andere wegen te zoeken om zijn prestaties te verbeteren. Hoewel die gedachten wel eens bij hem waren opgekomen. "Zeker als je van trainers in het Oostblok hoort dat het met de kogel wel anderhalve meter kan schelen. Ik heb 21,62 meter staan als Nederlands record. Anderhalve meter erbij is 23,12 meter. Wat is het wereldrecord? Juist: 23,12 meter, van een atleet die twee keer positief is bevonden in zijn loopbaan."

Sterfbed

"Elke topsporter denkt over doping na en in mijn optiek is dat gezond. Aan het sterfbed van mijn vader heb ik gezegd: Ik heb nooit doping gebruikt en zal ook nooit doping gebruiken. Ik heb mijn carrière clean volbracht en daar ben ik trots op."