Saudische prins heeft 'bijna overal wel vinger in de pap'

• Iris de Graaf

  redacteur Buitenland

Bij zijn aantreden als kroonprins werd de jonge en energieke Mohammed bin Salman begroet als een hervormer, maar dat beeld sloeg al snel om. Wie is die machtige Saudische kroonprins?

Mohammed bin Salman, 33 jaar, was voordat hij aan de macht stond al een van de meest invloedrijke personen in het koninkrijk.

Als zijn 81-jarige vader begin 2015 de nieuwe koning wordt, beseft hij dat zijn regeerperiode niet lang zal duren vanwege zijn leeftijd en broze gezondheid. Hij doet er alles aan om zijn lievelingszoon voor te trekken. Hij wordt benoemd tot minister van Defensie en de voortrekker van Vision 2030 - een groot plan om Saudi-Arabië te moderniseren.

In een land dat lang geregeerd werd door oude koningen, was Mohammed jong, ambitieus en daadkrachtig. Althans, dit is het beeld dat Saudi-Arabië graag schetste van de kroonprins. In de westerse media werd hij bejubeld om zijn plannen om vrouwen te laten autorijden en naar de bioscoop te laten gaan.

De kroonprins werd bij zijn benoeming gezien als grote belofte. Wat is daar van over?

Saudische pr-machine

Ook veel jonge Saudi's bewonderen de energieke vertegenwoordiger van hun generatie, want ook daar is zijn imago de laatste jaren zorgvuldig door de Saudische media opgebouwd.

Analisten waren echter sceptisch: wilde hij echt hervormingen doorvoeren of was het puur een manier om de macht te consolideren? Volgens arabiste Laila al-Zwaini weten de kroonprins en zijn pr-machine heel goed wat wij in het Westen belangrijk vinden. Vrouwenrechten bijvoorbeeld.

"Saudische vrouwen waren al jarenlang bezig met hun strijd om te mogen autorijden. Mohammed bin Salman begreep dat als hij wilde moderniseren, net zoveel moest toegeven als nodig om geen opstand te veroorzaken. Vrouwen moeten gaan werken en autorijden om zijn plannen te realiseren. En dus stond hij autorijden toe en deed dat tegelijkertijd met een breed in de pers uitgemeten aankondiging op de ambassade in de VS. Dat doe je niet als je het puur voor je eigen volk doet."

Oorlog zonder toestemming

Ondertussen begon hij ook de oorlog in Jemen. "Vanaf dat moment heeft hij echt zijn stempel op het beleid gedrukt", zegt Bertus Hendriks van Instituut Clingendael. "Als minister van Defensie is hij de architect achter de inval in Jemen. Hij riep de oorlog uit zonder toestemming, gewoon op eigen houtje, met het idee: die oorlog ga ik zo winnen. Zo leerde ik hem kennen. Niet als mogelijke hervormer, maar als beginnend despoot."

Al snel wordt duidelijk dat kroonprins Mohammed wil hervormen, maar wel onder zijn voorwaarden. Iedereen die daar buiten treedt wordt gearresteerd.

Wrede hervormingen

Dat merkten verschillende prinsen die hij arresteerde en gijzelde in het Ritz-Carlton hotel. Mohammed bin Salman zei dat hij daarmee corruptie aanpakte, omdat de prinsen over miljoenen beschikten die in de staatskas thuishoorden.

Ook vrouwen die nadat ze mochten autorijden een stap verder wilden gaan en meer rechten wilden, merkten dat dat niet ging. Ze wilden het statuut van de vrouw veranderen, maar werden gearresteerd en vastgezet.

Al-Zwaini noemt de kroonprins wreed. "Hij is niet in het Westen opgegroeid, heeft daar niet gestudeerd en komt uit de koninklijke bubbel van Saudi-Arabië. Hij heeft geleerd totaal geen respect voor vrouwen of andere mensen te hebben en dat zie je terug in zijn hervormingen."

Hij arresteert mensen, perkt de persvrijheid in en kan niet tegen kritiek. "Als dat wat ik nu in dit artikel vertel in Saudi-Arabië zou zeggen, zou ik allang in een gevangenis wegkwijnen", aldus Al-Zwaini.

Er zijn wel meerdere mensen die kritiek hebben, maar die doen dat niet in het openbaar. Jamal Khashogghi, de Saudische journalist die nu vermist is, wist ook dat het gevaarlijk was. Hij begon te schrijven over de autorijdende vrouwen die de gevangenis in moesten. Ook leverde Khashoggi kritiek op de oorlog in Jemen.

Khashoggi wist dat hij zich op glad ijs bevond. Daarom ging hij naar Amerika. "Daar kreeg hij meer speelruimte, wat zijn situatie erger maakte. Hij kon publiceren in The Washington Post en was te gast in talkshows die over Saudi-Arabië gingen", aldus Bertus Hendriks.

Khashoggi sprak daar vrijuit. Dat werd hem niet in dank afgenomen. En nu is hij verdwenen. Volgens een hoge Turkse veiligheidsfunctionaris is Khashoggi slachtoffer geworden van een Saudisch moordcommando.

Al-Zwaini: "Er gebeurt niet veel in Saudi-Arabië waarbij Mohammed bin Salman geen vinger in de pap heeft. Ik zie geen enkele reden om te denken dat hij er niet achter zit. Als hij echt onschuldig zou zijn, zou hij het lichaam wel tonen en onafhankelijk onderzoek laten uitvoeren. Maar dat doet hij niet."