Unieke waarschuwing rechters en OM: 'Rechtspraak wordt uitgehold'

• Ger van Westing

Rechters en officieren van justitie luiden de noodklok. "De rechtspraak als pijler onder de democratische rechtsstaat staat onder druk en dreigt te worden uitgehold." Het gaat met name om ICT-blunders en als gevolg daarvan een chronisch geldtekort.

Dat schrijft de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak (NVvR) in een brief aan de Eerste en Tweede Kamer en minister Sander Dekker voor Rechtsbescherming. De brief is in handen van Nieuwsuur.

"De rechters en officieren van Justitie in Nederland maken zich grote zorgen. Het wordt steeds moeilijker om ons werk te doen op het niveau waar de samenleving recht op heeft, mede als gevolg van het financiële zware weer", stellen de rechters en officieren van Justitie.

Het is zeer ongebruikelijk dat rechters en officieren van justitie zich zo direct tot de minister en volksvertegenwoordigers richten. In de brief van directeur Geert van Rhee (NVvR) namens het bestuur uiten de magistraten hun grote zorgen.

'Nijpend geld- en personeelstekort'

"De rechtspraak staat al lange tijd onder druk. Daarbij speelt een veelheid aan issues die bovendien een onderlinge complexe samenhang hebben", staat in de brief. "Door het nijpende tekort aan rechters en officieren van Justitie en hun ondersteuning, hun structurele overbelasting en de gebrekkige ICT-voorzieningen, komt de kwaliteit van onze rechtspraak steeds meer in het gedrang."

"Ook is de rechtspraak als organisatie in financieel zwaar weer gekomen. De uitblijvende -en te vroeg ingeboekte -baten van het digitaliseringsproject KEI leveren een fikse strop op. "

Nieuwsuur berichtte al eerder over de financiële tekorten door het stopzetten van het ICT-programma Kwaliteit en innovatie rechterlijke macht (KEI). De Orde van Advocaten eiste toen snel ingrijpen van de Raad voor de Rechtspraak en minister Dekker. Duidelijk werd toen dat er twee rechtssystemen naast elkaar functioneren in Nederland. De advocatuur zit met een miljoenenstrop.

Ook vrezen de magistraten dat door het geldgebrek de onafhankelijkheid van de rechtspraak in het geding is. "Voor Nederland is de scheiding der machten een groot goed. De rechtspraak, kwetsbaar door het gebrek aan eigen financiën of wetgevende middelen, moet te allen tijde op de andere machten kunnen blijven rekenen."

Dat er bijgesprongen moet worden in tijden van nood mag nooit ter discussie komen te staan, zeggen de magistraten. "Dit vloeit voort uit de maatschappelijke taak van de overheid om zorg te dragen voor een goed functionerende rechtspraak."

"Het is dan vervolgens aan die onafhankelijke rechtspraak om zichzelf optimaal in te richten en te besturen, zodat aan die maatschappelijke opdracht kan worden voldaan. Gelet op de situatie en het (financiële) zware weer waarin de rechtspraak verzeild is geraakt, is de rechtspraak daar onvoldoende in geslaagd."

'Veerkracht is niet oneindig'

"De veerkracht van de werkvloer, van de magistraten en hun ondersteuning, is niet oneindig. Met grote toewijding zetten zij zich in voor een rechtspraak waar de Nederlandse samenleving recht op heeft", staat in de brief.

"Zij zijn bereid om de schouders eronder te zetten en mee te bewegen met veranderingen, zoals ook steeds aan de orde is geweest in het digitaliseringsproject KEI en zoals ook nu weer het geval zal zijn als het gaat om het oplossen van het besturingsprobleem van hun rechtsspraakorganisatie. De leden van de NVvR ervaren dit als hun verantwoordelijkheid als magistraat."

Miljoenenstrop

De grote digitaliseringsoperatie van de Raad voor de Rechtspraak, het bestuursorgaan van de rechtelijke macht, begon zes jaar geleden. Het project KEI zou in 2018 digitaal procederen mogelijk moeten maken. De kosten liepen de afgelopen jaren op tot over de 200 miljoen euro.

Onder de naam KEI werd een ICT-systeem gebouwd waardoor verschillende partijen digitaal toegang zouden hebben tot de rechtspraak. Het gaat om rechters, advocaten, burgers en gerechtsdeurwaarders, maar ook overheidsdiensten zoals het UWV en de IND. Het doel was om de rechtzoekende dichter bij de rechtspraak te brengen.

Ook was het de bedoeling om de werkprocessen van de rechterlijke macht te automatiseren en te bezuinigingen op administratief personeel, zoals griffiers. KEI bestaat uit verschillende onderdelen: straf, faillissement, administratief, vreemdelingen en civiel recht. Met name bij civiel recht is het het afgelopen jaar grondig misgegaan.

Afgelopen juli zei de vice-voorzitter van de Raad voor de Rechtspraak, Kees Sterk, nog in Nieuwsuur: "We hebben een begroting met een tekort van 40 miljoen euro. De minister heeft die begroting goedgekeurd. Daar leid ik uit af dat we niet in financiële nood zitten." Vandaag blijkt, door het versturen van de brandbrief, dat de officieren van Justitie en rechters daar anders over denken.

Reactie minister Dekker

Minister Dekker reageert op de brief van de NVvR: "We hebben een hele goede, onafhankelijke rechterlijke macht, en we hebben een goed openbaar ministerie die ervoor zorgt dat verdachten worden opgespoord, opgepakt en berecht. Dat kan natuurlijk altijd beter. Ik zie ook wel dat er bij de rechterlijke macht hier en daar problemen zijn, met de ICT en met de financiën."

"Er ligt ook voor hen een belangrijke taak om dat op te lossen", zegt Dekker. "Maar ik laat de rechterlijke macht natuurlijk nooit vallen, ik ga ze daarbij helpen."

Hij denkt niet dat de rechtsstaat in gevaar is. "Daar zijn we veel te alert voor. Maar er moet wel wat gebeuren om een aantal problemen op te lossen." Verhalen over dat er nieuwe bezuinigingen zouden komen, klinken hem "gek in de oren."