Hardere lijn paus: ook hoge functionarissen kerk weg om misbruik

• Robert Chesal

  redacteur Buitenland

Met het ontslag van een Australische aartsbisschop is het misbruikschandaal in de Rooms-Katholieke Kerk duidelijk in een nieuwe fase beland. Nog maar kort geleden waren de meeste beschuldigingen in misbruikzaken tegen priesters en lager kerkpersoneel gericht. Maar nu hebben in korte tijd verscheidene bisschoppen, een aartsbisschop en een kardinaal het veld moeten ruimen.

Paus Franciscus accepteerde vandaag het ontslag van Philip Wilson, aartsbisschop van Adelaide, die van de rechter een gevangenisstraf kreeg voor het verzwijgen van misbruik gepleegd door een andere priester. Wilson ging in beroep tegen zijn veroordeling en verzette zich tegen de roep om zijn aftreden. Maar toen ook de Australische premier en collega-bisschoppen met klem aandrongen, diende hij zijn ontslag in.

Twee dagen eerder vond de roemloze aftocht plaats van Theodore McCarrick wegens beschuldigingen dat hij decennialang minderjarigen en volwassen priesterstudenten had misbruikt. Hij werd de eerste kardinaal die werd gedwongen om op te stappen sinds 1927.

Het gedwongen vertrek van een kardinaal en een aartsbisschop duidt op een trend. Nooit eerder heeft een paus in zo'n korte tijd zo veel prominente kerkleiders hun strepen afgepakt.

Keerpunt

Vorige maand dwong Franciscus het vertrek af van drie Chileense bisschoppen, onder wie bisschop Barros, onder andere voor het verzwijgen van misbruik door een priester. Dat was een keerpunt. Tot die tijd leek het langslepende misbruikschandaal in de kerk geen speerpunt in het beleid van deze paus. Hij legde sinds zijn aantreden in het Vaticaan in 2013 meer nadruk op andere kwesties, zoals het propageren van een barmhartige en open kerk, soberheid en aandacht voor klimaatverandering en milieu.

In januari kreeg de paus veel kritiek toen hij misbruikslachtoffers uit Chili van laster beschuldigde, omdat zij valse beschuldigingen tegen een priester en een bisschop zouden hebben gedaan. Toen uit nieuw onderzoek bleek dat niet de slachtoffers, maar een aantal Chileense bisschoppen had gelogen, veranderde Franciscus onmiddellijk van koers.

Hij bood de slachtoffers zijn excuses aan, ontving hen en ontbood de bisschoppen. Vanaf dat moment lijkt een nieuwe, hardere lijn om de hoge functionarissen binnen de Kerk ter verantwoording te roepen hoog op de pauselijke agenda te staan.

Geen mantel der liefde meer

De nieuwe slagvaardigheid van de paus steekt schril af tegen het beleid in het verleden. Toen in 2010 het katholieke misbruikschandaal als een golf door Nederland en andere Europese landen ging, waren er ook beschuldigingen tegen prominente mensen in de kerk. Paus Benedictus XVI nam een aantal belangrijke maatregelen, maar de cultuur binnen de kerk om functionarissen te beschermen veranderde niet wezenlijk.

Officieel verleende de kerk alle medewerking aan strafrechtelijk onderzoeken waar ook ter wereld, maar alle zaken tegen de clerus moesten door de betreffende afdeling van het Vaticaan worden behandeld. Bisschoppen en kardinalen werden buiten schot gehouden.

Het ontslag van kardinaal McCarrick vorige week, en van Philip Wilson vandaag, maakt duidelijk dat deze paus zijn hoogste kader aan een strengere norm wil houden. Daarvoor zijn regels en instellingen nodig, zoals een speciale kerkelijke rechtbank voor bisschoppen. Zoals ook kardinaal O'Malley, naaste adviseur van de paus, met klem vraagt.

"O'Malley vindt dat er een cultuuromslag moet komen," zegt NOS Vaticaan-correspondent Andrea Vreede. "Tot nu toe was de hoogste prioriteit altijd het beschermen van het imago van de kerk. Dat moet niet belangrijker zijn dan het bestraffen van mensen die misbruik plegen of toedekken."

Een interessante vraag is hoe de paus gaat handelen in de zaak tegen kardinaal George Pell, die in Australië aangeklaagd is voor seksueel misbruik. Nu Franciscus het vertrek van een andere kardinaal heeft afgedwongen zonder dat er sprake was van een veroordeling, is het niet ondenkbaar dat Pell hetzelfde lot te wachten staat.