Erdogan blijft president van Turkije, en toch wordt alles anders

• Robert Chesal

  redacteur Buitenland

Zijn functie is in naam niet veranderd, maar Recep Tayyip Erdogan - en met hem heel Turkije - begeeft zich vanaf vandaag op onbekend terrein. De Turkse president krijgt veel meer bevoegdheden. Volgens critici stapt hij de grens over van 'gewoon' regeren naar alleenheerschappij.

Belangrijkste verkiezingsbelofte van Erdogan was dat hij een presidentieel systeem zou invoeren, een grootscheepse hervorming waar de Turkse kiezers vorig jaar in een referendum nipt mee akkoord gingen. Na de overwinning van gisteren zal Erdogan daar naar verwachting snel mee van start gaan.

De eerste waarschuwing is al binnen: oppositieleider Muharrem Ince, de belangrijkste tegenkandidaat van Erdogan, zei dat Turkije nu een gevaarlijk autocratische regime krijgt. Ince had tijdens de campagne gezegd geen uitvoering te zullen geven aan de hervorming. Deze verkiezing was volgens Ince een laatste kans "om te voorkomen dat Erdogan van Turkije een echte dictatuur maakt."

Uitgebreide macht

In het nieuwe systeem wordt de premier afgeschaft, het parlement zwakker, en de president - nu dus Erdogan - aanzienlijk machtiger. Hij wordt zowel regeringsleider als staatshoofd, net zoals president Trump van Amerika. Ook krijgt Erdogan het recht om zonder toestemming van het parlement ministers en bijna een derde van de leden van het hoogste rechtsorgaan te benoemen. Hij kan de noodtoestand uitroepen wanneer hij wil, en de staatsbegroting zonder controle van buitenaf bepalen.

Vooral dat laatste kan veel gevolgen hebben. De Turkse economie zou volgens overheidsstatistieken razendsnel groeien, maar de nationale munteenheid is instabiel en de inflatie hoog. Investeerders worden nerveus omdat Erdogan de onafhankelijkheid van de Turkse centrale bank niet zou respecteren en politieke vrienden voordelen zou geven bij grote aanbestedingen. Op termijn kan dat de economie schaden.

Een nog grotere zorg is de verzwakking van de rechtsstaat. Erdogan heeft sinds de mislukte staatsgreep van juli 2016 zo'n 160.000 mensen vastgezet, onder wie politieke tegenstanders, journalisten en academici. Die repressie kan hij nu ongebreideld voortzetten.

Toen Erdogan in 2003 premier van Turkije werd, gold hij nog als hervormer. Daar is nu niets meer van over, zie je in deze video die we vorig jaar maakten:

De enige rem op Erdogans macht, en dan nog alleen op papier, is het parlement. Het parlement kan wetten tegenhouden en op die manier een vorm van controle blijven uitvoeren op de president.

Maar na de verkiezingsuitkomst van gisteren is het parlement in handen gevallen van de regerende AK-partij en de nationalisten met wie de AK nauw gaat samenwerken. En dus zal Erdogan de komende vijf jaar geen strobreed in de weg worden gelegd.