Norm is niet meer wit, hetero en man en daar verdient filmmaker aan

• Carmen Dorlo

  redacteur Online

De diversification van de filmwereld, in Hollywood maar ook in Nederland, is de afgelopen drie jaar in een sneltreinvaart ingezet. Films met een diverse cast of hoofdrol schieten als paddenstoelen uit de grond. Ook de afgelopen weken was er regelmatig nieuws over 'diverse' ontwikkelingen in de tv- en filmwereld. Makers spelen daarmee in op de vraag om identificatie van de kijkers, maar deze films zijn ook een goudmijn. De commerciële succesformules vullen rechtstreeks de portemonnees van de filmbedrijven.

"Je kunt zien aan de manier waarop een film gepromoot wordt dat diversiteit momenteel ook wordt gezien als een verdienmodel", legt Floortje Smit, filmrecensent bij de Volkskrant, uit. "Films grijpen een titel als 'eerste film met een vrouwelijke superheld in de hoofdrol' of 'eerste zwarte superheld' maar al te graag aan." Daarmee bedoelt Smit Wonder Woman en Black Panther.

Verdienmodel

Uit onderzoek blijkt dat films die cultureel diverser zijn de afgelopen jaren winstgevender waren dan andere films, meldde de Los Angeles Times een paar maanden geleden. Zo bracht superheldenfilm Black Panther in de eerste weken al ruim 500 miljoen dollar op in de VS, en wereldwijd meer dan 900 miljoen dollar. De film had het sterkste openingsweekend aller tijden in de VS. De Amerikaanse horrorfilm Get Out kostte 5 miljoen dollar en leverde 255 miljoen dollar op.

Stichting The Buddy Film Project merkt ook dat diversiteit inmiddels een verdienmodel is. De stichting begon als een project om statushouders te helpen aan een netwerk in de filmwereld, maar kreeg na een aantal maanden veel telefoontjes van producenten met de vraag om hulp bij een 'diverse' casting. Nu zijn ze ook een castingbureau, gericht op diversiteit. "Er is blijkbaar echt behoefte aan 'diverse' rollen", vertelt Dewi Reijs, initiatiefnemer van het project. "Die roep om diversiteit genereert bij ons inkomsten voor de doelstellingen van de stichting."

Reijs, ook actrice, begon het project met twee collega's. "Ik heb zelf een Indische achtergrond, dus ik pas ook in het hokje divers, als je het zo wil noemen. Maar daar was ik nooit bewust mee bezig. Totdat ik me inschreef bij castingbureaus nadat ik mijn opleiding aan de Toneelschool had afgerond in 2005."

Die ene typisch Indische rol

Toen werd het Reijs pas duidelijk hoe erg acteurs op hun foto worden beoordeeld. "Men denkt bij iemand die Sarah heet niet direct aan mensen met een diverse achtergrond. Ik merkte dat zelf ook. Voor een typische Indische rol word ik vaak uitgenodigd, maar minder vaak voor een ogenschijnlijk 'Nederlandse' rol."

Reijs besloot zelf films te gaan maken met heel diverse casts. Haar eerste film ging over een verstandelijk beperkte vrouw, haar tweede film over een transgender. "Er zijn nog grote sprongen te maken, maar inmiddels zijn er veranderingen te zien in de filmwereld."

De norm is niet meer wit, hetero en man, stelt ook Smit. "Filmmaatschappijen gingen er tientallen jaren vanuit dat een vrouw, een gekleurd persoon of iemand uit de lhbt-community zich wel kon herkennen in die man. Nu gaan ze er vanuit dat het andersom ook kan." Identificatie is de belangrijkste reden voor diversiteit in films, zegt ze.

De snelle verandering in het filmlandschap is toe te schrijven aan twee factoren, vindt Smit. "Sociale media hebben natuurlijk een grote rol gespeeld. Daar was de kritiek hard te horen. Maar ook de roep uit Hollywood zelf heeft verandering teweeggebracht." Acteurs begonnen in 2016 de online campagne #OscarsSoWhite om meer kleur in de Oscarnominaties te krijgen.

Maar waar de diversification overduidelijk te zien is op het gebied van culturele achtergrond en gender, blijft de representatie van de lhbt-community opvallend achter. Uit onderzoek van belangenorganisatie Glaad blijkt dat in de 109 grote studiofilms uit 2017 in veertien van die films een lhbt-personage te zien was. In de helft van die films was dat personage minder dan 5 minuten in beeld, en betrof het vaak ook nog eens de clou van een grap, vertelt Smit.

Arthouse, commerciële bioscoopfilm en blockbuster

"Je merkt een overduidelijk verschil in wáár de films worden uitgezonden", vervolgt Smit. "Is een film voor de arthouse-bioscoop bedoeld? Daar is alles mogelijk. Voor de commerciële bioscoop? Dan is er de laatste tijd meer mogelijk op het gebied van homoseksualiteit. Kijk maar naar de film Love, Simon met een homoseksuele tiener in de hoofdrol."

Maar betreft het een blockbuster? Dan is homoseksualiteit nog moeilijk, zegt Smit. "Met de enorme budgetten van blockbusters kun je niet het risico lopen om geen wereldpubliek te trekken. En de acceptatie van homoseksualiteit is in de grote landen Rusland en China lastig en daar zit je met censuur. Ik las een mooie quote van iemand in een artikel: 'Op de homoseksuele superheld in een blockbuster moet je nog wel even wachten.'"

Diversiteit blijft een belangrijk onderwerp de komende tijd, zegt Smit. Maar hoelang het nog een verdienmodel blijft, is de vraag. "Een film kan moeilijk meerdere keren 'de eerste feministische rol' claimen. Op een gegeven moment zijn de 'eerste keren' gewoon op. Ik hoop dat de diversiteit in films zo doorzet dat het uiteindelijk geen verdienmodel meer is."