Zware onderhandelingen verwacht in laatste fase klimaatakkoord

• Henrik-Willem Hofs en Rob Koster

Over een kleine maand moet er een klimaatakkoord op hoofdlijnen zijn dat ervoor zorgt dat Nederland in 2030 ongeveer de helft minder CO2 uitstoot dan in 1990.

Dat betekent dat er minstens twee miljoen huizen energiezuinig zijn gemaakt. Dat er als het goed is drie miljoen elektrische auto's in Nederland rondrijden. Dat er nog meer windmolenparken op zee bij komen dan het kabinet al aankondigde. Dat er nog meer zonnepanelen op nog meer daken komen. En dat zonnepanelen en windmolens een grotere rol krijgen in het landschap buiten de steden. Al deze plannen liggen op tafel en moeten over ruim drie weken concreet gemaakt zijn en afgehamerd worden.

Industrietafel

"Er vinden zware onderhandelingen plaats", liet Ed Nijpels vanmiddag aan de Tweede Kamer weten. De voorzitter van het overkoepelende klimaatberaad doelt daarmee vooral op de zogenoemde industrietafel. Daar onderhandelen tal van bedrijven en organisaties over een reductie van 14,3 megaton CO2 in 2030.

Het is volgens ingewijden de lastigste van de vijf onderhandelingstafels omdat de belangen groot zijn, het vertrouwen in de overheid beperkt is en de bedrijven internationaal georiënteerd zijn. Toch is het van groot belang dat er in de industrie goede afspraken worden gemaakt. De industrie is -zonder de elektriciteitscentrales- verantwoordelijk voor 20 procent van de Nederlandse uitstoot van CO2.

Het zijn de twaalf grootverbruikers zoals Tata Steel IJmuiden en Shell Pernis die 75 procent van de industriële uitstoot voor hun rekening nemen. Zij zitten samen met vertegenwoordigers van de industrie en de milieubeweging aan de industrie-tafel.

Idealiter neemt de industrie maatregelen voor de verre toekomst. In 2050 moet Nederland net als andere landen volgens het internationale klimaatakkoord van Parijs zo goed als CO2-neutraal zijn. Kolen, olie en gas in de industrie moeten dan vervangen zijn door (schone) elektriciteit en aardwarmte. "Uitgangspunt is volledige elektrificatie," zei Ed Nijpels in de Tweede Kamer. "Het einddoel staat niet ter discussie, wel de snelheid waarmee dit doel bereikt moet worden."

De grote vervuilers zijn bedrijven die internationaal concurreren met andere bedrijven en bang zijn dat ze gedwongen worden maatregelen te nemen die geen direct rendement opleveren. Op die manier worden producten uit Nederland duurder dan uit andere landen. Nederlandse bedrijven zouden zich dan uit de markt prijzen.

Belastinggeld

Een ander probleem is dat de meeste grote vervuilers hun hoofdkantoor niet in Nederland hebben. De onderhandelaars moeten dus ook ruggespraak houden in onder meer de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Noorwegen. Bedrijven zijn volgens deelnemers aan de gesprekken bereid om te bewegen maar willen financiële steun en harde garanties dat het overheidsbeleid voor de komende tientallen jaren consistent is.

Met belastinggeld van jan modaal grote multinationals helpen ligt gevoelig. Bovendien hamert minister Wiebes gevraagd en ongevraagd op het feit dat de energietransitie betaalbaar moet blijven. Subsidie komt er in ieder geval voor CCS (Carbon Capture and Storage), het afvangen dus van CO2 uit de fabrieksschoorsteen en die vervolgens opslaan in gasvelden onder de Noordzee.

Op CCS is veel kritiek van onder meer Greenpeace -dat ook aan tafel zit- omdat het nieuw is en in Nederland nog nooit van de grond is gekomen. Bovendien is het kostbaar en wordt het door sommige partijen gezien als uitstel van executie. Uiteindelijk moet de industrie namelijk een keer duurzaam gemaakt worden. Het geld zou daarom beter gebruikt kunnen worden voor een versnelling van de elektrificatie van de industrie, zegt de milieubeweging.

Elektrificatie komt in alle hoeken en gaten van het klimaatakkoord terug; voor de verwarming van huizen, voor onze auto's, voor vrachtwagens, binnenvaartschepen en voor de industrie. Er moet zelfs zoveel geëlektrificeerd worden dat deskundigen waarschuwen dat we alle elektriciteit al drie keer hebben 'uitgegeven'.

"De mensen aan de elektriciteits-tafel zitten met smart te wachten op de andere tafels om te weten hoeveel elektriciteit erbij moet komen," liet Ed Nijpels de Tweede Kamer weten.

Die elektriciteit moet natuurlijk wel schoon zijn. In Nederland betekent dat voornamelijk elektriciteit opgewekt met energie uit wind en zon. Er moeten daarom nog veel meer windmolenparken op zee bij komen. Die moeten bovendien snel gepland worden om er in 2030 al profijt van te hebben. Maar ook op land zullen er dus meer windmolens en zonnepanelen komen op daken en in weilanden, ook al zijn die niet overal populair bij de bevolking.

Vattenfall

Gunstig voor de ontwikkeling van schone elektriciteit is de daling van de kosten. Moesten er de afgelopen jaren nog miljarden subsidie gestoken worden in elektriciteit uit zon en wind, de verwachting is dat in 2030 deze schone energie goedkoper is dan energie die wordt opgewekt uit kolen, olie en gas. Zo blijkt tenminste uit een rapport van Ecofys dat is gemaakt in opdracht van de duurzame energieproducenten verenigd in de NVDE.

Het eerste Nederlandse windmolenpark op zee zonder subsidie gaat inmiddels gebouwd worden door het Zweedse Vattenfall, het moederbedrijf van het Nederlandse NUON.

Het grote nadeel van elektriciteit uit zon en wind is, dat we niet kunnen bepalen hoeveel er op welk moment beschikbaar is. Hierdoor is er op het ene moment te veel elektriciteit en op het andere moment te weinig. Dat wordt nu gecompenseerd met elektriciteit die wordt opgewekt uit kolen en gas maar daar moeten we dus van af.

Het kabinet heeft al besloten dat deze fossiele elektriciteitscentrales meer CO2-belasting moeten gaan betalen. De kolencentrales moeten in 2030 gesloten zijn maar de gascentrales hebben we waarschijnlijk nog wel een tijdje nodig.

Elektriciteit opslaan

De angst bij energiebedrijven is dat door de CO2-belasting ook de gascentrales niet meer rendabel zijn en de back-up voor elektriciteit uit zon en wind verdwijnt. Uiteindelijk moeten ook de gascentrales vervangen worden door schone elektriciteit op te slaan. Dat kan met behulp van -hele grote- batterijen of het maken van waterstof uit schone elektriciteit.

Beide mogelijkheden zijn nu nog zo kostbaar dat ze niet echt aantrekkelijk zijn. De hoop is dat technische ontwikkelingen en schaalvergroting deze oplossingen uiteindelijk wel rendabel maken. Op allerlei plaatsen wordt nu gewerkt aan mogelijkheden voor de opslag van elektriciteit. De overheid zou deze ontwikkeling moeten stimuleren.

Niet alle maatregelen die worden voorgesteld, zullen de populariteitsprijs van de bevolking krijgen. Zo zal het stimuleren van elektrische auto's geld kosten dat waarschijnlijk verhaald wordt op auto's die op diesel of benzine rijden. De belasting op gas gaat omhoog en die op elektriciteit omlaag, wat niet voor iedereen direct gunstig zal uitpakken. Of en in welke mate de politiek aan koopkrachtreparatie gaat doen, moet nog blijken. En, er moeten dus meer windmolens op land bij komen ondanks het verzet hiertegen.

Weliswaar wordt er gewerkt aan draagvlak onder de bevolking, maar draagvlak is geen doorslaggevend argument, zei Nijpels gisteren op een publieksbijeenkomst in Utrecht. "De dreiging van het klimaatprobleem maakt dat we alle maatregelen nodig hebben om het op te lossen. Dat heeft bestuurders nodig met rechte ruggen en stevige knieën die duidelijk maken dat die maatregelen noodzakelijk zijn."

Ed Nijpels zei vanmiddag in de Tweede Kamer: "10 juli presenteren wij de hoofdlijnen aan het kabinet. Dan gaat de hele handel naar de planbureaus toe. Dan gaat het kabinet een oordeel vellen. Bereiken die jongens en meisjes wel wat ze beloven? Kloppen die getallen wel? Wat zijn de koopkrachteffecten, etcetera? Dan komt het kabinet met een standpunt. En dan is het aan de Kamer om daar uiteindelijk een oordeel over te geven."

Na de zomer moet het Klimaatakkoord op hoofdlijnen verder worden uitgewerkt. Eind december moeten de onderhandelingen helemaal afgerond zijn en moet het Klimaatakkoord door alle partijen zijn ondertekend.