Wie is de man die de achilleshiel van Poetin raakt?

Bill Browder, een Londense investeerder die zichzelf vijand nummer 1 van de Russische president Poetin noemt, werd vandaag in Spanje opgepakt en korte tijd vastgehouden door de politie. Vorige week was Browder nog voor een hoorzitting in de Tweede Kamer. Wie is hij en waarom heeft Poetin zo'n hekel aan hem?

Volgens de Spaanse politie was er vanochtend sprake van een misverstand: Rusland had een internationaal opsporingsbevel tegen Browder uitgegeven, maar dat was niet geldig. Browder kwam naar eigen zeggen vrij nadat de secretaris-generaal van Interpol vanuit Frankrijk had ingegrepen.

Volgens Browder heeft Rusland al zes keer een Red Notice (een uitleveringsverzoek) bij Interpol ingediend. Red Notice is ook de titel van het boek waarin hij drie jaar geleden beschreef hoe hij van hedgefonds-investeerder veranderde in mensenrechtenactivist.

Investeerder

Of Browder nu Poetins meest gehate vijand is of niet, vaststaat dat hij Poetin en zijn entourage op een gevoelige plek heeft weten te raken: hun buitenlandse bezittingen en hun mogelijkheden om geld in het buitenland uit te geven. Met succes lobbyde hij in de Verenigde Staten en andere landen voor zogenoemde Magnitski-wetten, die voorzien in strafmaatregelen tegen corrupte Russen, zoals het intrekken van visa en het bevriezen van banktegoeden.

De in 1964 geboren Browder is een Amerikaanse econoom met joods-Russische wortels die in 1996 het investeringsfonds Hermitage oprichtte, met het doel te investeren in Rusland.

Browder werd een 'activistische' aandeelhouder in topbedrijven als Gazprom en Rosneft en ontwikkelde zich tot de grootste buitenlandse investeerder in Rusland. Hij werd er steenrijk van. Om de Amerikaanse belastingen te ontwijken, gaf hij in 1998 zijn Amerikaanse staatsburgerschap op en nam de Britse nationaliteit aan.

Problemen

Maar in 2005 kwam hij in de problemen. Hij werd als "bedreiging voor de nationale veiligheid" Rusland uitgezet. Hij was uit de gratie geraakt bij president Poetin, vermoedelijk omdat hij corrupte praktijken van ambtenaren en managers aan de kaak gesteld had.

Anderhalf jaar later vonden in Moskou gewelddadige politie-invallen plaats bij Hermitage en bij het advocatenkantoor Firestone Duncan, dat voor Hermitage werkte. Er werden documenten meegenomen die later werden gebruikt om dochterbedrijven van Hermitage te veroordelen tot miljoenenboetes en om ze in handen te spelen van corrupte ambtenaren en criminelen. Ook gebruikten de nieuwe eigenaars de stukken om voor honderden miljoenen aan belastinggelden in handen te krijgen en naar het buitenland weg te sluizen.

De advocaat Sergej Magnitski, die voor Firestone Duncan werkte, bleef voor Browder werken. Hij achterhaalde wat er was gebeurd en toonde de betrokkenheid van belastingambtenaren, politiefunctionarissen, justitiemedewerkers en maffiabazen aan. Magnitski deed aangifte, maar in plaats van dat de verdachten werden opgepakt, werd hij zelf gearresteerd op verdenking van corruptie en samenzwering met Hermitage.

Nadat Magnitski elf maanden in zeer slechte omstandigheden in voorarrest had gezeten, overleed hij in een Russische cel, vermoedelijk doordat hij gemarteld was en hem medische zorg was onthouden. Hij was onder druk gezet tegen Hermitage te getuigen en zijn aanklachten tegen Russische overheidsfunctionarissen te laten vallen.

Magnitski-wetten

De dood van Magnitski maakte Browder tot een strijder voor de mensenrechten. Hij deed er alles aan om de verantwoordelijken de voet dwars te zetten. Zijn lobbywerk leidde ertoe dat het Amerikaanse Congres in 2012 de Magnitski-wet aannam, die sancties bevatte tegen achttien corrupte functionarissen die verantwoordelijk werden gehouden voor Magnitski's dood. Zij mogen de VS niet meer in en mogen geen Amerikaanse bankrekeningen gebruiken.

De Magnitski-wet werd later verbreed tot andere corrupte functionarissen en andere Russen die verdacht worden van mensenrechtenschendingen. Na de VS werden ook in Groot-Brittannië en andere landen Magnitski-wetten aangenomen. Het Europees Parlement zette 30 Russen op een zwarte lijst. En vorige week pleitte Browder in Nederland nog voor het instellen van financiële sancties tegen corrupte Russen.

Vermoord

Rusland laat dit alles niet gelaten over zijn kant gaan. In Rusland is Browder bij verstek veroordeeld tot 18 jaar gevangenisstraf voor fraude en belastingontduiking en in 2011 werd ook Magnitski postuum schuldig bevonden aan belastingontduiking.

Browder is ervan overtuigd dat hij zijn leven niet zeker is. "Ik loop het gevaar dat ik een keer wordt vermoord", zei hij vorige week in de Tweede Kamer.