Steeds meer bewijs toont aan dat de Buk-installatie die vlucht MH17 neerhaalde, onderdeel is van het Russische leger. Rusland juridisch vervolgen wordt daardoor gemakkelijker. "Het zal jaren gaan duren, maar er zijn verschillende mogelijkheden", zegt universitair docent internationaal recht Marieke de Hoon.
Vandaag werd bekend dat Nederland en Australië Rusland samen aansprakelijk stellen voor zijn aandeel in het neerhalen van vlucht MH17. Na de conclusies van het internationale onderzoeksteam JIT staat het nu ook voor het kabinet vast dat Rusland verantwoordelijk is voor de inzet van de Buk-installatie.
"Het is nu onomstotelijk bewezen dat er een directe link is tussen de Buk-raket en het Russische leger", zei minister Stef Blok van Buitenlandse Zaken vanochtend. Ook premier Mark Rutte onderstreepte dat het kabinet geen enkele twijfel heeft over de bevindingen van het JIT.
Poetin draait de zaak om.
Rusland ontkent ondertussen nog in alle toonaarden. Wel eist president Vladimir Poetin dat Rusland volledig wordt betrokken bij het onderzoek. "De onderzoekers zijn in Oekraïne aan het werk, maar Rusland is daar niet bij. We weten niet wat ze schrijven en waar ze zich op baseren", zei hij gisteren.
Een interessante uitspraak, vindt De Hoon. "Poetin draait de zaak om. Volgens het internationale luchtvaartrecht heeft Rusland de plicht om zelf onderzoek in te stellen en zelf te vervolgen. Dat is Artikel 1 van het verdrag van Montreal. Daar staat ook in dat eenieder die betrokken is bij het neerhalen van een vliegtuig, is betrokken bij een misdrijf.'"
Geen antwoord op vragen
Maar tot nu toe werkt Rusland juist niet mee aan het onderzoek. Dat zegt hoofdofficier van justitie Fred Westerbeke. "Er zijn heel specifieke vragen gesteld aan Rusland, ze zouden meewerken als ze ons daar duidelijk antwoord op geven." De vragen gaan onder andere over de 53ste brigade en de afkomst van de Buk-raket.
In dat licht is het denkbaar dat Rusland - ondanks de woorden van Poetin van gisteren - nog steeds niet zal meewerken aan het onderzoek. "Dat is lastig", zegt De Hoon over de positie van Nederland en Australië. "Ze kunnen naar de VN-Veiligheidsraad gaan, maar we weten wie daar een vetorecht heeft." Rusland heeft als permanent lid van de Veiligheidsraad de mogelijkheid om resoluties van die raad tegen te houden.
Wat wel kan, is naar Straatsburg stappen voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. "Ook Rusland heeft de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens ondertekend. Daarin staat Artikel 2: recht op leven. Daar valt onder dat Rusland niet zelf een vliegtuig mag neerhalen."
De Russen zijn volgens het verdrag ook verplicht om mee te werken. "Sowieso valt daar ook onder dat ze informatie moeten verschaffen. Dat hebben ze evident niet gedaan. Dus het Hof heeft hier sowieso heel veel interessants over te vertellen. En hoe meer er duidelijk wordt door het Joint Investigation Team (JIT)-onderzoek, hoe groter die zaak wellicht kan worden."
Militairen zijn wellicht immuun voor een rechtbank in een ander land.
Vandaag werd bekend dat een groep van 270 nabestaanden van Nederlandse MH17-slachtoffers inderdaad naar het Europese Hof stapt. Advocaat Jerry Skinner dient namens hen een schadeclaim in tegen Rusland. De nabestaanden sluiten zich aan bij een zaak die Skinner voert namens 33 Australische, Maleisische en Nieuw-Zeelandse nabestaanden.
Skinner claimt per nabestaande een bedrag dat in de miljoenen loopt. Hij hoopt niet alleen financiële genoegdoening te krijgen, maar ook de druk op Rusland op te voeren om mee te werken aan het strafrechtelijk onderzoek naar de vliegramp en de uitlevering van verdachten.
"Maar ook de Nederlandse staat kan die procedure voeren: namens alle slachtoffers, ongeacht nationaliteit", zegt De Hoon. "Gezien de ernst van de schendingen zou het Nederland niet misstaan dit op zijn minst serieus te overwegen, ook al zijn de spanningen met Rusland hoog."
Nederland en Australië hebben Rusland gevraagd te overleggen over een oplossing "die recht doet aan het enorme leed en de toegebrachte schade, veroorzaakt door het neerhalen van MH17". Het voorleggen aan een internationale rechter of organisatie kan een volgende stap zijn.
Militairen vervolgen
Of Nederland ook Russische militairen kan vervolgen, is strafrechtelijk bepaald. "Het Openbaar Ministerie heeft al verklaard dat in Nederland te willen doen. Dat kan in Nederland bij verstek. Nou is het lastige dat militairen wellicht immuun zijn voor een rechtbank in een ander land. Dat recht is zich aan het ontwikkelen, dus ik denk dat het heel spannend wordt om te zien wat het OM hier gaat voeren en wat de Nederlandse rechter daarover gaat zeggen."
De hoogste militaire leider in Rusland is president Poetin. Ook hij zou vervolgd kunnen worden. "Wij richten ons op de verdachten die wij uiteindelijk gaan vinden die verantwoordelijk zijn voor deze misdaad", zegt hoofdofficier van justitie Fred Westerbeke. "We hebben steeds gezegd dat we zo hoog mogelijk in de chain of command willen gaan, maar uiteindelijk hangt het toch af van het materiaal dat we krijgen over personen en hun betrokkenheid. Het JIT heeft laten zien wat voor geweldig werk ze doen, ik denk dat we daar heel ver in gaan komen."
