Einde van de ETA komt eraan: 'Uiteindelijk hebben we allemaal verloren'
Het graf van Gregorio Ordoñez wordt al een tijd niet meer beklad. De kist met het vermoorde raadslid van de Partido Popular rust in een familiegraf op de gemeentelijke begraafplaats van de stad San Sebastian. "Zelfs toen hij dood was, lieten ze hem niet met rust", zegt schrijver Fernando Aramburu. Een ETA-terrorist schoot Ordoñez in 1995 door zijn hoofd tijdens een etentje met partijleden.
Op het graf werden daarna keer op keer leuzen van de ETA gespoten, bromt Aramburu. Hij schreef zijn roman Patria over het geweld van de Baskische terreurbeweging. Het boek is begin deze week in een Nederlandse vertaling verschenen.
Het verhaal begint bij het graf van Ordoñez. De hoofdpersoon is de weduwe van een doodgeschoten Baskische zakenman, die niet ingaat op afpersingen door de ETA. Patria was een sensatie in Spanje, waar het boek meer dan een half miljoen keer werd verkocht. Het lukte Aramburu de wereld van terrorismeslachtoffers en daders bij elkaar te brengen. Dat was voor het eerst.
"Er zijn nog steeds open wonden, er is nog altijd het verdriet door het verlies van vrienden of familieleden", zegt Aramburu. Maar de afwezigheid van geweld heeft wel rust gebracht. Er wordt weer openlijk over politiek gesproken door mensen die het niet met elkaar eens zijn."
Er wordt weer openlijk over politiek gesproken door mensen die het niet met elkaar eens zijn.
De Baskische ETA (Euskadi Ta Askatasuna, Baskenland en Vrijheid) werd eind jaren 50 van de vorige eeuw opgericht door jongeren die zich met wapens tegen de dictatuur van Franco verzetten. De eerste dode was een politieman die bij een verkeerscontrole werd neergeschoten. Na de dood van Franco in 1975 vielen de meeste slachtoffers. Het doel van de ETA werd een radicale afscheiding van Baskenland van de rest van Spanje. Toen de ETA in oktober 2011 een einde van de gewapende strijd aankondigde, had die aan 829 mensen het leven gekost.
Dit jaar volgt de definitieve ontmanteling van de terreurgroep, zo is de verwachting. Daarmee rijst de vraag hoe de Baskische samenleving de bloedige jaren verwerkt. De Spaanse regering is de terreur allerminst vergeten. Nog altijd zoeken politiediensten naar ondergedoken terroristen. Over heel Spanje verspreid zitten ruim 300 veroordeelde ETA-strijders lange gevangenisstraffen uit. Er is geen sprake van een amnestieregeling voor deze groep.
Oorlog
Toch zal de Spaanse regering iets moeten ondernemen, vindt Nahikari Otaegi (34). De Baskische zat zelf acht jaar in de gevangenis voor haar betrokkenheid bij een politieke jongerengroep. Justitie beschouwde deze groep als verlengstuk van de ETA en Otaegi is pas recentelijk weer op vrije voeten. We ontmoeten elkaar op een strand aan de Golf van Biskaje bij haar dorp, waar ze een baan als onderwijzer kreeg.
De vrijheid duizelt haar, zegt ze. "Ik weet niet wat de bedoeling van justitie was om me vast te zetten. Maar als het doel was me van mijn politieke ideeën af te krijgen dan is ze dat niet gelukt. Ik ben alleen maar sterker uit de gevangenis gekomen."
Ze voelt zich niet schuldig over haar deelname aan de spiraal van geweld, die tientallen jaren duurde. "We zijn er verantwoordelijk voor dat anderen geleden hebben. We hebben anderen leed bezorgd, dat weet ik. Maar we waren niet de enigen. Aan beide kanten van het conflict is er geleden. Het was een antwoord op een tegenstander die hetzelfde deed. Het was actie en reactie. Het hield niet meer op. Net als in een oorlog."
Haar droom blijft dat Baskenland onafhankelijk wordt, zegt ze op de vraag wat ze van de toekomst verwacht. Misschien is dit wel het moment dat partijen werkelijk met elkaar om de tafel gaan. "Wellicht kunnen we de pijn van de ander een beetje voelen. We moeten gaan inzien dat we elkaar beschadigd hebben. Net zoals wij dat verwachten van de ander."
De mensen die het geweld van dichtbij meemaakten zullen dat nooit vergeten.
De vroege ochtendzon schijnt schel tussen de grafstenen op de begraafplaats Polloe. Schrijver Fernando Aramburu reageert behoedzaam op de vraag of uiteindelijk niet iedereen slachtoffer werd tijdens de jaren van het terrorisme. "Er waren daders en er waren mensen die werden gedood. De mensen die het geweld van dichtbij meemaakten, zullen dat nooit vergeten. Door verdriet, of door gewetenswroeging. We weten ook dat leden van de ETA na hun arrestatie werden gemarteld door de politie."
Maar waar hij het niet mee eens is, is dat alle slachtoffers op een hoop worden gegooid. "Je ontkent daarmee dat in de eerste instantie mensen werden afgeperst door de ETA, bedreigd werden door de ETA of gedood. En uiteindelijk ... hebben we allemaal verloren. Niemand heeft een overwinning behaald, niemand is gelukkiger geworden, niemand heeft iets bereikt door geweld te gebruiken."
