Gaat uitgerekend een kabinet met D66 het referendum om zeep helpen? Daar lijkt het wel op. Vandaag debatteert de Tweede Kamer over het voorstel van minister van Binnenlandse Zaken, Kajsa Ollongren (D66), om het raadgevend referendum af te schaffen.
Opmerkelijk juist omdat het jarenlang een belangrijk democratisch vernieuwingsideaal was voor D66. Vanaf de oprichting wil D66 al meer directe inspraak van burgers. Zo stond het al in het allereerste verkiezingsprogramma.
Ook in de laatste verkiezingscampagne schaarde de partij zich nog achter het raadgevend referendum, maar als coalitiepartner sprak D66 in het regeerakkoord af dat de wet zou worden ingetrokken.
Hoe werkt het raadgevend referendum?
Op grond van de Wet raadgevend referendum kan in Nederland nu nog een volksraadpleging worden gehouden als er 300.000 handtekeningen van burgers verzameld worden. De uitkomst van het referendum is niet-bindend.
Dat bleek bijvoorbeeld ook bij het raadgevend referendum rond het Associatieverdrag tussen de EU en Oekraïne op in april 2016. Het nee-kamp haalde 61 procent van de stemmen, waarna de regering het verdrag opnieuw ging overwegen en met andere EU-landen ging onderhandelen. Speciaal voor Nederland werd daarop een juridische clausule aan het verdrag toegevoegd.
Het Oekraïne-referendum is in Den Haag niet goed gevallen. Het leidde tot veel verwarring bij kiezers en gezichtsverlies bij Europese partners. Daarom is in het regeerakkoord van kabinet-Rutte III opgenomen om het raadgevend referendum af te schaffen.
Maakt een referendum een land democratischer?
Hoogleraar staats- en bestuursrecht Wim Voermans roert zich graag in discussies over referenda. "Het referendum is een democratisch instrument, als dat ingetrokken wordt, wordt je dus iets minder democratisch."
Hoogleraar politicologie Tom van der Meer zit in de staatscommissie die het parlementaire stelsel onder de loep neemt. "Er zijn veel landen om ons heen met referenda met goed functionerende democratieën. Maar er zijn ook landen zonder referenda die goed functionerende democratieën zijn. Dus de democratie zal niet heel erg veel veranderen."
Bij de jongerenafdeling van D66 zijn ze erg teleurgesteld. "Wij hadden liever gewild dat dit refendum had blijven bestaan, zolang er geen beter alternatief is. Nu gooien we kind met badwater weg", zegt Kevin Brongers, voorzitter van de Jonge Democraten. "Veel logischer is: repareren wat niet werkt en houden wat goed werkt. Nu wordt alles aan de kant gezet zonder dat er alternatief voor bestaat, daar balen wij enorm van."
Dit was een fantastische kans geweest om te kijken: hoe denken Nederlanders daar nu over?
Het kabinet heeft overigens in het voorstel voor het intrekken van de referendumwet opgenomen dat er geen referendum kan worden georganiseerd over de intrekkingswet zelf.
"Ik denk dat het wél logisch is om er een referendum over te houden", zegt Van der Meer. "Want het is typisch zo'n onderwerp waar de meerderheid van het parlement verschilt met de meerderheid van de bevolking." Voermans is het met hem eens. "De minister loopt een lelijk juridisch risico dat er iemand mee naar de rechter gaat."
"Dit was een fantastische kans geweest om te kijken: hoe denken Nederlanders daar nu over?", zegt Brongers van de Jonge Democraten. "Enorm jammer dat de wet nog geldig is, maar dat het middel om de wil van het volk te peilen nu aan de kant wordt gezet."
Waarover kunnen we nog wel stemmen?
Er wordt nog een referendum gehouden over de aftapwet die inlichtingendiensten ruimere bevoegdheden geeft om internetverkeer af te luisteren. Dat referendum wordt tegelijk met de gemeenteraadsverkiezingen, op 21 maart, gehouden.
50Plus is nog steun aan het verzamelen voor een derde raadgevend referendum. Dat moet over de wet-Hillen gaan. Die regeling geeft een belastingvoordeel aan huiseigenaren met een (bijna) afgeloste hypotheek.
De Tweede Kamer kan aanstaande dinsdag over de intrekkingswet stemmen. Omdat de regeringspartijen voor zijn, zal die wel een meerderheid halen. Daarna gaat het voorstel naar de Eerste Kamer.
De wet kan met spoed behandeld worden, als het kabinet dat wil. Dan kan die nog voor 8 maart door de Eerste Kamer worden aangenomen. Dan zal het referendum over de wet-Hillen sowieso niet doorgaan.
