Nederlandse klinieken waar wordt gewerkt met donorsperma weigerden jarenlang om gegevens aan te leveren over donoren en kinderen die zijn verwekt voor 2004. Volgens de wet moeten al die gegevens in een landelijke database worden opgeslagen, zodat kinderen op zoek kunnen naar hun biologische vader. De klinieken weigeren dit te doen, zo blijkt uit onderzoek van Nieuwsuur.
In 2004 werd een nieuwe wet ingevoerd waarmee kinderen van spermadonoren het recht kregen om te weten wie hun biologische vader is. Het belang van het kind moest boven het belang van de donor gaan, anoniem doneren van sperma was daarmee verleden tijd.
De klinieken moesten op het moment dat deze in werking trad - 1 juni 2004 - alle informatie die ze toen hadden over donoren, moeders en donorkinderen overdragen aan een landelijke database die was ondergebracht bij een stichting. Dit ging dus ook om gegevens van donoren van voor 2004.
Het was de bedoeling dat de klinieken in 2004 al hun donoren die tot die tijd dus vooral anoniem waren, zouden vragen of zij anoniem of bekend wilden worden. Als de donor ervoor koos om anoniem te blijven, kon een kind geen contact met hem krijgen.
Tot nu toe leek het, zo is ook regelmatig aan de Tweede Kamer gecommuniceerd, alsof de klinieken dit inderdaad hadden gedaan. Maar uit navraag van Nieuwsuur blijkt dat slechts één kliniek in 2004 daadwerkelijk alle donoren heeft benaderd.
De halfzussen Emi en Maartje merkten het effect daarvan. Zij kregen eerst te horen dat hun donorvader in 2004 wél was benaderd en expliciet had aangegeven dat hij anoniem wilde blijven. Maar de halfzussen gaven niet op en vonden hem uiteindelijk via een Amerikaanse DNA-databank.
Wat bleek? De kliniek waar hij doneerde had hem nooit benaderd en hij wilde wel degelijk contact met donorkinderen. De kliniek, het Medisch Centrum Kinderwens in Leiderdorp bevestigt in een reactie dat er fouten zijn gemaakt in de registratie van donoren. Volgens de kliniek is dit inmiddels allemaal gecorrigeerd.
Er zijn ook klinieken die donoren in 2004 een andere opmerkelijke optie boden: zij mochten van een bekende donor juist anoniem worden. Daardoor hebben verwekte kinderen geen kans meer om hun donor te ontmoeten.
"Dat gaat rechtstreeks in tegen de geest van de wet", zegt hoogleraar Ethiek van de Zorg Theo Boer. Hij schat dat er duizenden kinderen het slachtoffer zijn. "Ik vind dat zeer schrijnend, als jij je leven lang weet dat je in contact mag treden met een donor, dan is dat voor jou iets om naar uit te zien. Dat dat jou opeens anno 2018 wordt ontnomen dat is een enorme streep door jouw rekening."
De klinieken zeggen dat er destijds is gehandeld vanuit het belang van de donor. "De afweging was de afspraken die je had met de donor om hem anoniem te laten versus de morele plicht om die donor te vragen of hij zijn anonimiteit wilde opgeven", aldus Monique Mochtar van de Nederlandse Vereniging van Obstetrie en Gynaecologie.
Volgens haar zaten de klinieken in de knel vanwege de strikte geheimhouding die anonieme donoren was beloofd. "Het grootste probleem was hoe je contact moest krijgen op een discrete manier met die donor. Je kunt niet zomaar bellen. Je kunt niet zomaar een brief sturen, dan valt zo'n brief in de bus en dan krijgt die donor daar vragen over. En indertijd is gewoon afgesproken: je blijft anoniem."
'Buitengewoon laakbaar'
Maar hoogleraar Gezondheidsrecht Martin Buijsen zegt dat de wet heel duidelijk is: de donoren moesten actief benaderd worden. "Het blijkt nu dat dit niet altijd is gebeurd, terwijl klinieken doen alsof ze dit wel hebben gedaan. Dat is in strijd met de wet en ik vind dat buitengewoon laakbaar."
Monique Mochtar van de NVOG zegt dat klinieken niet bereid zijn om alle donoren nu alsnog te benaderen. "Er zullen een heleboel donoren überhaupt nooit benaderd worden omdat die kinderen niet eens weten dat ze een donorkind zijn. Dan ga je allerlei emoties losmaken, terwijl die donor misschien helemaal geen vraag krijgt van een kind."
Als er een aanvraag van een kind komt, zal de donor wel benaderd worden voor contact ongeacht eventuele anonimiteit. Toch blijft staan dat anonieme donoren dat contact altijd kunnen weigeren.
