Israël en de Palestijnen: welke rol speelt de VS in het vredesproces?

Al tientallen jaren proberen Amerikaanse presidenten het vredesproces tussen Israël en de Palestijnen te bespoedigen. De ene president steekt er meer energie in dan de andere, maar de VS werpt zich altijd op als bemiddelaar op bij onderhandelingen.

President Trump deed gisteren het tegenovergestelde door Jeruzalem als hoofdstad van Israël te erkennen, vindt Midden-Oostendeskundige Paul Aarts. "Als er nog een kansje was op vrede tussen de Palestijnen en Israël, dan is die nu verdwenen."

De Amerikaanse presidenten Bill Clinton, Barack Obama en George Bush senior hebben serieuze pogingen gedaan om het vredesproces te bespoedigen, legt Bertus Hendriks, Midden-Oostendeskundige van Instituut Clingendael, uit.

ln 1991 organiseerde de VS, onder leiding van Bush senior, een vredesconferentie in het Spaanse Madrid. "Dat werd geen succes", zegt Hendriks. De situatie bleef precair, en Israël dacht dat de onderhandelingen meer effect zouden hebben uit het zicht van de pers.

Oslo-akkoorden

Er werden daarna meerdere geheime besprekingen georganiseerd waarbij vertegenwoordigers van de Palestijnen en Israël tot een principeakkoord kwamen. Dat leidde in 1993 uiteindelijk tot de Oslo-akkoorden, die werden getekend onder toeziend oog van Clinton. In die akkoorden erkende Israël de Palestijnse Nationale Autoriteit (PLO) als vertegenwoordiger van het Palestijnse volk. De PLO erkende Israël ook als staat.

Een doorbraak, toch? "Nee, want binnen vijf jaar moesten de onderhandelingen over de verdeling van het grondgebied ook zijn afgerond. En dat lukte niet. Er werd te weinig geboden door Israël", legt Hendriks uit.

Bloedige intifada

En dus was er nog steeds geen vrede. De woede onder de Palestijnen was groot toen bleek dat de verwachtingen uit de Oslo-akkoorden niet uitkwamen. Dat leidde uiteindelijk tot massale demonstraties en geweld. Hendriks: "De tweede intifada, heel bloedig."

In de jaren die volgden werd alleen nog maar gepraat, niets geregeld. "Het vredesproces was meer proces dan vrede", aldus Hendriks. Aarts bevestigt dit. "Na de Oslo-akkoorden stelde het vredesproces niets meer voor. De machtsverschillen tussen Israël en de Palestijnen waren te groot. Israël was veel machtiger."

Onder president Bush junior verslapte de Amerikaanse aandacht voor het vredeproces. De VS was in het Midden-Oosten betrokken bij de twee andere conflicten: in Afghanistan en Irak. Zijn opvolger Obama besteedde weer meer aandacht aan de kwestie.

"John Kerry, toenmalig minister van Buitenlandse Zaken, heeft oneindig heen en weer gependeld in het gebied", zegt Aarts. "Maar Israël ging zoveel eisen stellen, dat was voor de Palestijnen onacceptabel", vult Hendriks aan. "En de VS oefende nooit enige druk uit op Israël. Tot Kerry, want die liet op een gegeven moment doorschemeren dat Israël moeilijk deed tijdens de onderhandelingen."

Meer huizen

Doordat de verhoudingen tussen de twee zo ongelijk waren en er nauwelijks druk werd uitgevoerd op Israël, kreeg de Israëlische premier Netanyahu steeds meer grip op de situatie.

De afgelopen decennia is onder Netanyahu het aantal woningen en kolonisten in bestaande nederzettingen verder gegroeid . "De tweestatenoplossing werd zo bijna onmogelijk", zegt Hendriks. En dus strandden ook de pogingen van Obama en minister Kerry.

Ook Trumps besluit van gisteren doet het vredesproces geen goed, denken de twee deskundigen. "Er is bijna twintig jaar niets gebeurd. Nu maakt Trump het alleen maar erger. Het probleem zal blijven doorzieken", zegt Hendriks. "Hij creëert alleen maar onnodige risico's", zegt ook Aarts.

Het besluit van Trump heeft al geleid tot protesten in onder meer de Gazastrook, op de Westelijke Jordaanoever en in een Palestijns vluchtelingenkamp in Libanon.

Voor Trump is het ook vooral een kwestie van het behagen van de eigen achterban, zegt Aarts. "Alle buitenlandse politiek is binnenlandse politiek. Hij doet dit om beloftes uit zijn verkiezingscampagne in te lossen. Zeer pro-Israëlische mensen hebben hem veel geld gegeven tijdens de presidentscampagne en nu betaalt hij ze terug."

Graafmachines

Dat vindt ook Hendriks. "Hij doet dit om zijn eigen achterban te mobiliseren. Bijna alle presidenten hebben beloofd om iets te ondernemen, maar deden dit nooit. Trump houdt zich aan zijn verkiezingsbelofte. De graafmachines, om de ambassade te verplaatsen van Tel Aviv naar Jeruzalem, kunnen nu komen."

Binnenlandse- of buitenlandse politiek, het besluit is niet positief, vinden beiden. "De regio staat al half in brand en nu geeft Trump ook nog eens reden tot een opstand", sluit Aarts af.