Nabestaanden en slachtoffers bij vonnis Mladic: 'Nog geen afsluiting'

• Eline de Zeeuw

  redacteur Buitenland

Een kwartier voordat de zitting begint, proberen zijn advocaten het vonnis nog uit te stellen. Ratko Mladic, oud-legerleider van de Bosnische Serviërs, zou te zwak zijn en daarom moet de uitspraak wachten. De spanning zou zomaar kunnen leiden tot een volgende beroerte, hartaanval en misschien wel zijn dood.

Maar ondanks zijn gezondheidsproblemen is de 74-jarige Mladic gewoon aanwezig in Den Haag. Op het moment dat de gordijnen voor de publiekstribune omhoog gaan, roept een van de aanwezige toeschouwers zelfs cynisch: "Wat ziet hij er goed uit!" Het beeld van een zwaar verzwakte oud-generaal komt niet overeen met de persoon die in de verdachtenbank zit. Mladic steekt zijn duim op naar het publiek.

De 'slager van Bosnië' stond vanochtend als laatste hoofdrolspeler terecht voor het Joegoslavië-tribunaal. Hij werd veroordeeld tot levenslang, voor genocide en misdaden tegen de menselijkheid tijdens de Bosnische oorlog. Dit is hoe oorlogsslachtoffers en nabestaanden de dag van de uitspraak beleefden.

08.30 uur: anderhalf uur voor de uitspraak

Op het zompige gras voor het tribunaal wordt een witte opblaaskoepel opgeblazen. Binnen hangen vrijwilligers honderden foto's op. "Dit was mijn buurman", wijst een vriendelijke lachende man naar een van de portretten. "En met hem heb ik gewerkt", zegt Hamdija Draganovic over een andere foto.

Draganovic is een van de slachtoffers van de oorlogsmisdaden die werden gepleegd in de periode dat Joegoslavië met geweld uiteenviel. In 1992 werd hij een half jaar opgesloten in concentratiekampen omdat hij een Bosniak was. Die groep Bosnische moslims moest vertrekken uit gebied dat werd opgeëist door Bosnische Serviërs onder leiding van Mladic. Met de zuiveringen wilde zijn leger de basis leggen voor de Republika Srspka, een Groot-Servië.

Over de gebeurtenissen praten is moeilijk, zegt Draganovic. "Ik zat onder meer in Omarska, een kamp dat bekendstaat om zijn gruwelen. Ik heb het overleefd, maar dat geluk hebben duizenden anderen niet gehad."

Met een kunstproject in de witte tent, waar portretten van 1800 oorlogsslachtoffers hangen, proberen Bosnische kunstenaars de herinnering aan hen in leven te houden. Voor Draganovic is het project bovendien belangrijk bij het verwerken van zijn eigen trauma. Hij heeft met de nachtmerries leren leven, maar veel andere slachtoffers is dat nooit gelukt.

Voor de uitspraak tegen Mladic verzamelen zich ook gesluierde vrouwen voor het tribunaal. Ze hebben bloemen op hun dikke winterjassen gespeld. "Het symbool van de slachtoffers en nabestaanden", zegt Hatidza Mehmedovic over de witte bloem. De vrouwen zijn vanuit Bosnië naar Den Haag gereisd om de uitspraak bij te wonen. "Een lange en vooral trieste rit", zegt ze. "We willen Mladic iedere keer opnieuw confronteren met de gevolgen van zijn gruweldaden."

Mehmedovic verloor haar man, twee zoontjes en twee broers na de val van Srebrenica. In de zomer van 1995 werd het Bosnische stadje, dat gold als safe haven, veroverd door het leger van Mladic. Duizenden mannen en jongens werden vermoord en gedumpt in massagraven. Velen van hen zijn nooit geïdentificeerd. "Van een van mijn zoons is alleen de schedel teruggevonden", zegt Mehmedovic beheerst. Dan excuseert ze zich. "Sorry, ik ben moe. Ik wil mijn energie sparen voor de uitspraak."

10.00 uur: de uitspraak begint

In de rechtszaal oogt de oud-opperbevelhebber ontspannen. Zwart pak, wit overhemd, rode das. Mladic legt zijn arm nonchalant over de leuning van zijn stoel en kijkt uitdagend naar het publiek. Af en toe grijnst hij. Nabestaanden wisselen op hun beurt de plaats bij het raam af om Mladic recht in de ogen te kunnen kijken.

De tribunaalrechter, de Nederlander Fons Orie, somt een reeks van elf aanklachten op. Mladic schudt zijn hoofd wanneer het over zijn directe betrokkenheid gaat.

Na veertig minuten wordt de rechter onderbroken. Of de verdachte even naar de wc mag. De ingelaste pauze van vijf minuten wordt er een van driekwartier. "We hebben de bloeddruk van de Mladic drie keer gemeten", zegt een van zijn advocaten wanneer de zitting wordt hervat. "Die is gevaarlijk hoog. Onder deze omstandigheden kunnen we niet doorgaan."

De rechter bepaalt anders en vervolgt zijn uitspraak. Maar Mladic is ondertussen gaan staan. Orie sommeert hem weer te gaan zitten. Tevergeefs. "Motherfuckers", schreeuwt de 74-jarige oud-generaal in het Servisch. "Leugens, leugens!" De bewakers verwijderen hem onder dwang uit de rechtszaal. "Dit is dus niet goed voor zijn bloeddruk", mompelt een van zijn advocaten nog.

Vanuit een nabijgelegen kamer wordt Mladic uiteindelijk veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf. Het publiek op de tribune applaudisseert.

12.15 uur: dubbele gevoelens na de uitspraak

Hamdija Draganovic kijkt opgelucht wanneer hij het tribunaal uitloopt. "Ik ben aan de ene kant blij dat Mladic krijgt wat hij verdient. Levenslang", zegt hij. "Maar toch.. Mladic is dan wel veroordeeld, de Servische Republiek erkent de genocide nog steeds niet. Dit is zeker nog geen afsluiting." Draganovic denkt ook niet dat die er ooit zal komen.

Samen met de andere vrouwen van Srebrenica verzamelt Mehmedovic zich voor een geïmproviseerde tafel. Een paar mannen smeren honderden broodjes, die ze vervolgens uitdelen.

"Levenslang is de enige juiste straf", vindt Mehmedovic. Tijdens de zitting heeft ze Mladic recht in zijn ogen gekeken. Of dat moeilijk was? "Hij is een beest, een ziek man, dus ja zeker. Maar ik zie elke dag oorlogsmisdadigers."

Mehmedovic woont nog steeds in de buurt van Srebrenica, een gebied waar tegenwoordig zowel Bosniërs als Serviërs leven. Sommigen van hen zien Mladic juist als een held. "Je zult je afvragen waarom ik daar nog woon, het lijkt gek. Maar om eerlijk te zijn, het is de enige plek waar de herinneringen aan mijn overleden dierbaren nog leven."