Corruptieschandalen en witwaspraktijken beheersen al drie jaar lang de voorpagina's in Brazilië. De zogenoemde 'Operatie Wasstraat' opende een beerput aan smeergeldaffaires waar grote bedrijven en honderden politici bij betrokken waren.
Brazilië belandde in een ongekende politieke en economische crisis en kreeg het imago van een door-en-door corrupte bananenrepubliek. Toch lijken de corruptieonderzoeken Brazilië nu op een keerpunt te hebben gebracht.
'We hebben het monster laten zien'
"Lava Jato, oftewel Operatie Wasstraat, is een noodzakelijke stap op weg naar verandering. Dit is een moment vol kansen, die we kunnen benutten om meer anti-corruptiemaatregelen in te voeren", zegt Delton Dallagnol, hoofdaanklager van de taskforce.
Hij werkt vanuit Curitiba in het zuiden van Brazilië en is een van de grote helden van de strijd tegen corruptie. "Met deze operatie hebben we een diagnose gesteld. We hebben het monster laten zien. En we schrokken ons kapot van wat we zagen."
Operatie Wasstraat begon als een onderzoek naar corruptie bij het staatsoliebedrijf Petrobas. "Dat legde een betaling van meer dan 6 miljard real bloot. Maar dat is slechts het topje van de ijsberg. Schattingen wijzen uit dat corruptie Brazilië jaarlijks 200 miljard real kost."
Het was de eerste keer dat zulke machtige mensen werden opgepakt en straffen kregen.
Volgens Fabiano Angélico van anti-corruptie-ngo Transparancy International heeft Brazilië Operatie Wasstraat te danken aan de massale protesten van 2013. "Het Braziliaanse volk ging toen de straat op om een betere publieke sector te eisen en het einde van corruptie."
En dat bleef niet zonder gevolgen. "De politiek en de Braziliaanse instellingen gingen vervolgens in de versnelling. Eind 2013 en begin 2014 werden door het Congres enkele wetten goedgekeurd die de basis legden voor de operatie. Dat kan geen toeval zijn."
Operatie Wasstraat groeide uit tot het grootste anti-corruptieonderzoek ooit. Zo'n beetje alle politieke partijen bleken corrupt, net als de grootste bedrijven van het land. Machtige mensen werden gearresteerd, aangeklaagd en veroordeeld.
"Dat was natuurlijk revolutionair", zegt Angélico. "Het was de eerste keer dat zulke machtige mensen, politici en zakenmensen werden opgepakt en straffen kregen."
Een stille revolutie
In de zakenwijken van São Paulo, het economische hart van Brazilië, is de boodschap overgekomen. Er is een stille revolutie gaande. "Mensen dachten eerder dat ze niet gestraft konden worden. Maar nu is die mogelijkheid heel duidelijk", zegt José Francisco Compagno, het hoofd fraudebestrijding bij Ernst & Young Brazilië.
"Operatie Wasstraat is begonnen met straffen uitdelen aan de top, dat is heel sterk en efficiënt. Daardoor krijgen mensen het gevoel: als zulke belangrijke zakenmensen worden gearresteerd, dan kan ik ook worden aangepakt."
Bedrijven die in Brazilië opereren moeten dus zorgen dat ze zich aan de regels houden en voldoen aan de wetgeving. Compliance heet dat in de bedrijfsvoering. "Je kunt zeker zeggen dat 'compliance' nu hier in de mode is. We zijn nog niet zover als de meer ontwikkelde economieën, maar Brazilië begon op nul en is nu al vrij ver."
Brazilië 2.0
Ook oud-diplomaat en econoom Marcos Troyja is trots op de strijd tegen corruptie in zijn land. "Operatie Wasstraat is een groot voorbeeld voor andere landen die vergelijkbare problemen hebben als Brazilië, met name in Latijns-Amerika."
Hij spreekt over een Brazilië 2.0. "Wat er nu anders is in ons land, is dat we momenteel een nieuwe generatie aanklagers en rechters hebben. Mensen die vastberaden zijn dit een beter land te maken door de wet toe te passen."
