‘Onduidelijk waarom Nederland denkt dat Afghanen veilig terug kunnen'

"Sinds ik terug ben in Kabul ben ik dakloos. Ik woonde een tijdje onder bruggen, in oude auto's en garages. Ik ben door Afghanistan gereisd om familieleden te vinden, maar dat is me niet gelukt. Er zijn dagen en nachten dat ik geen eten of drinken heb. Mijn leven is erg zwaar. Iedere dag zijn er gevechten, explosies en moordpartijen."

Dit vertelde 18-jarige Hamid aan Amnesty International. Hamid - zijn naam is gefingeerd - vluchtte naar Nederland toen hij 15 was, maar werd uitgezet zodra hij 18 was. Nu woont hij noodgedwongen in de Afghaanse hoofdstad Kabul.

Het is een van de verhalen die Amnesty optekende van Afghanen die zijn uitgezet door Europese landen. De mensenrechtenorganisatie zegt dat Noorwegen, Zweden, Duitsland én Nederland duizenden Afghanen in gevaar hebben gebracht door ze terug te sturen naar hun land van herkomst.

In Europa verblijven vele tienduizenden Afghaanse vluchtelingen. Hun terugkeer werd tot vorig jaar vaak geweigerd door de Afghaanse regering. Daarom sloten de Europese Unie en Afghanistan een deal: tot 2020 krijgt het land jaarlijks 1,3 miljard als Afghanistan uitgeprocedeerde asielzoekers en economische migranten terugneemt.

Dat terwijl lang niet alle EU-landen vinden dat het veilig is in Afghanistan. Nederland is een van de weinige lidstaten die vinden dat uitgeprocedeerde asielzoekers ernaartoe kunnen terugkeren.

Een visie die niet helemaal strookt met de werkelijkheid, zegt correspondent Joeri Boom. In 2016 werden ruim 11.000 burgers verwond of gedood, onder meer door de Taliban en terreurgroep Islamitische Staat.

Boom: "Ontvoeringen, aanslagen, vuurgevechten, martelingen. Het is allemaal aan de orde van de dag, zelfs in de Afghaanse hoofdstad Kabul, die door Nederland wordt aangemerkt als veilig. Daarnaast komen veel mensen om door bombardementen van de Afghaanse luchtmacht, die slecht is getraind."

Hoe Nederland toch tot de conclusie is gekomen dat Kabul en andere delen van Afghanistan veilig zijn, is Boom niet duidelijk. "Er komen in ieder geval geen Nederlandse onderzoekers naar het land, omdat het te gevaarlijk is. En het ambassadepersoneel beweegt zich niet vrij door Kabul, terwijl die stad volgens Nederland veilig zou moeten zijn. Dat wringt wel een beetje, zou ik denken."

Gewetensvraag

Medewerkers van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) worstelen ook met deze vraag, vertelt een IND-medewerker die anoniem wil blijven tegen de NOS. De medewerkers keuren dossiers van asielzoekers, onder wie ook Afghanen. Met het oog op de veiligheidssituatie in Afghanistan is zo iemand terugsturen soms lastig.

"Het is schrijnend om een Afghaanse vreemdeling terug te moeten sturen, terwijl het niet altijd veilig is in Afghanistan. Als iemand niet om persoonlijke redenen wordt vervolgd, wordt diegene teruggestuurd naar zijn land van herkomst. Afghaanse burgers stuur ik niet graag terug, maar je voert beleid uit. En dat leidt af en toe tot gewetensbezwaren."

De Europese landen die worden genoemd in het Amnesty-rapport, waaronder Nederland, zijn lid van de NAVO. Het bondgenootschap begon in 2001 een oorlog tegen de Taliban en beloofde in Afghanistan een democratische en veilige staat op te bouwen.

Vanwege die belofte gingen veel Afghaanse jongeren in dienst bij westerse organisaties, terwijl ze wisten dat ze gevaar liepen. Maar nu er nog steeds wordt gevochten in Afghanistan, kunnen we concluderen dat het westerse project is mislukt, stelt Boom.

Dus rijst de vraag of de Europese landen verantwoordelijk zijn voor deze Afghaanse jongeren, die het risico lopen dat ze worden gedood of gevangen genomen door Taliban-strijders. Dat is een belangrijke kwestie, vindt Boom. "Eigenlijk is het een morele vraag."

Zij vragen zich af waarom de Europese landen hen nu terugsturen. "Deze Afghanen snappen niet waarom bijvoorbeeld Syrische vluchtelingen voorrang krijgen. 'Wij zijn deze oorlog niet begonnen', zeggen zij, 'wij willen ons leven opbouwen: neem ons op.'"

Amnesty International roept overheden op hun beleid onmiddellijk aan te passen. Volgens de organisatie is overal in de media te lezen dat het te gevaarlijk is in Afghanistan. Het terugsturen van uitgeprocedeerde asielzoekers naar een onveilig land is een schending van internationaal recht, stelt Amnesty.

Zorgen

Het ministerie van Veiligheid en Justitie zegt in een reactie dat de veiligheidssituatie in delen van Afghanistan zorgen baart. "Dit rechtvaardigt echter niet de conclusie dat geen enkele vreemdeling afkomstig uit Afghanistan zou kunnen terugkeren. Wie bescherming nodig heeft, krijgt deze bescherming. Als echter na een zorgvuldige procedure en toetsing door de rechter een asielaanvraag wordt afgewezen, dient de vreemdeling Nederland te verlaten."