Kan jij Sint-Maarten in één keer goed op de wereldkaart aanwijzen? En uitleggen hoe de relatie met Nederland precies zit? Dat eerste is misschien te doen, het tweede is een uitdaging. De verhouding met Nederland zit ingewikkeld in elkaar. En dat merk je nu ook bij de noodhulp die op gang komt na orkaan Irma.
We beginnen even bij het begin. In de Caraïbische Zee liggen duizenden eilanden, waaronder de Nederlandse. Sint-Maarten is, samen met Saba en Sint Eustatius, onderdeel van de Bovenwindse Eilanden. Die liggen zo'n 1000 kilometer van Bonaire, Curaçao en Aruba, die onderdeel zijn van de Benedenwindse Eilanden.
Deze eilanden vallen allemaal onder het Koninkrijk der Nederlanden, maar hebben wel een andere status: Bonaire, Saba en Sint Eustatius zijn zogeheten openbare lichamen (een soort bijzondere gemeentes). Terwijl Sint-Maarten, Curaçao en Aruba aparte landen zijn binnen het Koninkrijk der Nederlanden.
Dat is niet altijd zo geweest. Tot 2010 maakte Sint-Maarten, samen met Curaçao, Bonaire, Sint Eustatius en Saba onderdeel uit van de Nederlandse Antillen. De Nederlandse Antillen vormden dan weer samen met Aruba en Nederland drie aparte landen in het Koninkrijk der Nederlanden.
Maar in 2010 hielden de Nederlandse Antillen op met bestaan. Curaçao en Sint-Maarten gingen verder als zelfstandige landen binnen het Koninkrijk. Een zelfde soort positie als Aruba dus. Dat betekent dat deze eilanden een eigen regering en parlement hebben en zelf verantwoordelijk zijn voor bestuur en wetgeving.
Bonaire, Sint-Eustatius en Saba zijn op datzelfde moment openbare lichamen geworden. De eilanden hebben een eigen lokale overheid, maar Nederland is verantwoordelijk voor zaken als de politie, brandweer, onderwijs, zorg en uitkeringen. Deze eilandbewoners stemmen dan ook mee tijdens de Tweede Kamer-verkiezingen.
De militaire inzet op de eilanden is een koninklijke aangelegenheid: we spreken niet voor niets van de Koninklijke Landmacht, Koninklijke Luchtmacht en Koninklijke Marine. De zes eilanden in de Caraïbische Zee vallen dus wat dat betreft wel onder het ministerie van Defensie in Den Haag. En die is verplicht in het hele koninkrijk hulp te bieden.
Maar die verschillende statussen hebben wel enige invloed op wat 'we' moeten doen als er een ramp is. "Als er op Bonaire, Sint-Eustatius of Saba iets gebeurt, is dat in principe niet anders dan een ramp op de waddeneilanden of in Zeeland", zegt Gerhard Hoogers, onderzoeker aan de Universiteit Groningen. "Het is wettelijk geregeld dat gemeentes en provincies geholpen worden."
Voor Aruba, Curaçao en Sint-Maarten ligt het iets anders: daar zijn afspraken gemaakt, in het het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden. "Daarin staat dat de landen in het koninkrijk in principe opdraaien voor hun eigen problemen, want ze hebben autonomie", zegt Hoogers. "Maar er is wel afgesproken dat we elkaar helpen."
Waar die hulp precies uit bestaat, is niet vastgelegd. "Maar daar zullen de regeringen van die landen achter de schermen vast over onderhandelen", denkt Hoogers.
Wat betreft Sint-Maarten ligt het allemaal bestuurlijk nóg ingewikkelder: het eiland is namelijk ook nog eens voor de helft van Frankrijk. En de Fransen hebben het weer net wat anders geregeld. "De Fransen zeggen: onze overse gebieden zijn gewoon Frankrijk", legt Hoogers uit. "Daar betalen ze dus ook gewoon met de euro."
En dat heeft ook weer gevolgen voor de status die de Franse kant van het eiland in de Europese Unie heeft. Saint-Martin hoort officieel wel bij de Europese Unie en kan dus aanspraak maken op noodgeld uit Brussel. Voor de zes Nederlandse eilanden in de Caraïbische Zee is ervoor gekozen geen onderdeel uit te maken van de EU.
Deze constructie heeft voordelen waar de Franse kant nog wel eens met jaloezie naar keek. Maar ik denk dat nu met Irma de rollen wel even omgedraaid zijn.
"Deze constructie heeft voordelen waar de Franse kant nog wel eens met jaloezie naar keek", licht Hoogers toe. "Zo hoeven de zes Nederlandse eilanden niet aan strenge Europese milieuregels voldoen en kunnen ze de dollar gebruiken, wat handiger is voor het toerisme. Maar ik denk dat nu met Irma de rollen wel even omgedraaid zijn. Sint-Maarten kan namelijk juridisch gezien geen aanspraak maken op EU-hulpgeld."