Integreren aan de keukentafel van Albert Speers dochter
In haar Berlijnse villa vangt de dochter van nazi-architect Albert Speer al ruim twee jaar vluchtelingen op. Om iets goeds te doen, zei ze toen we haar twee jaar geleden spraken. Correspondent Jeroen Wollaars ging terug naar deze bijzondere vrouw om te kijken hoe het met haar en haar vier medebewoners de afgelopen jaren is gegaan.
De villa staat er nog net zo bij als twee jaar geleden: niet echt strak in de verf of met een verzorgde tuin, het is hier in deze Berlijnse buitenwijk meer een rommelige vrolijkheid met geel pleisterwerk en roodbruine bakstenen. Eén ding is wel anders dan toen: naast de bel hangt een extra naambordje. Behalve Hilde Schramm staat er nu ook: Nizar al Mahamed.
De 81-jarige Hilde Schramm doet open. In de keuken staat een jonge Afghaanse man rijst en kip te koken. Maar we gaan naar boven, zegt ze en stuift de trap op. Deze villa kocht ze in 1968 met haar man en een groep vrienden om, helemaal in de tijdgeest, te protesteren tegen de kleinburgerlijke moraal.
Familiegeschiedenis
In deze woongroep werd samen gewoond, geleefd, gewerkt. Maar de vrienden trokken weg. Haar man overleed. En dus besloot ze twee jaar geleden de lege kamers ter beschikking te stellen aan vier vluchtelingen. Ze moesten al wel een beetje Duits kennen. "En ik wilde mensen die hier zouden passen", zegt ze, tussen boeken over kunst, filosofie en wetenschap.
Nizar al Mahamed zit in de voorkamer van de villa. Hij wist niets van haar familiegeschiedenis toen hij hier in huis kwam wonen.
Haar hele leven is Schramm (geboren: Speer) al politiek actief. Ze zat namens de Groenen in het stadsbestuur en kreeg verschillende vredesprijzen. Haar vader was de nazi-architect Albert Speer, die tekende voor de karakteristieke nazi-architectuur. Vertrouweling van Hitler en minister van Bewapening. Ze wil er liever niet over praten, maar natuurlijk, geeft ze toe, heeft haar houding ten opzichte van vluchtelingen iets met het verleden te maken.
Nizar maakt het niets uit. Hij kwam drie jaar geleden uit Syrië naar Duitsland: via de legale route!, lacht hij. Hij is opgeleid als arts, leerde in Damascus al Duits, en vroeg daar een visum aan om in Duitsland te kunnen werken. Maar ook hij belandde in een azc, samen met die ongeveer een miljoen andere vluchtelingen die Duitsland in 2015 opnam. "Tot iemand vertelde dat een vrouw op zoek was naar medebewoners. Toen mocht ik hier wonen en ik ben nog nooit zo blij geweest."
Uitspraak Latijnse termen
Nizar heeft het in Duitsland niet makkelijk gehad. Het arbeidsbureau vond dat hij niet als arts maar als verpleger aan het werk moest gaan. En een taalcursus voor gevorderden of specifiek gericht op zijn vakgebied vonden ze ook niet nodig. "Maar daar ging ik niet mee akkoord. Ik ben arts, ik wil werken als arts!"
Hilde Schramm vult aan: "Ik heb hem toen geholpen. Brieven geschreven. Met ambtenaren gebeld. Maar ook hier aan deze tafel hebben we taallessen gedaan, en de uitspraak van Latijnse medische termen geoefend. Via een beurs van een ziekenhuis kon hij doorleren, en nu zijn de Syrische diploma's erkend en werkt hij op z'n eigen vakgebied."
Maar Nizar is niet de enige voor wie het lastig is om de volgende stap in Duitsland te zetten. Alleen al in Berlijn zoeken 28.000 vluchtelingen een baan. Velen lopen tegen een typisch Duits probleem aan: de arbeidsmarkt is zo afgeschermd dat je zonder erkende diploma's of certificaten nergens binnenkomt. Diverse bedrijven willen dat nu makkelijker gaan maken, maar dat kost tijd.
Arbeidsethos
Maar op de houding van sommige vluchtelingen is ook wel wat aan te merken. In Beieren waarschuwde een burgemeester onlangs dat zeker 10 procent van de vluchtelingen de integratiecursussen links laat liggen, omdat wegblijven geen effect heeft op hun uitkering. In dit verkiezingsjaar speelt de vraag dus steeds weer op of Duitsland de volgende fase in de opvang wel zal 'schaffen'.
In haar villa wil Hilde Schramm er niets van horen. "De politiek is bang voor de populisten en dus zijn ze bezig om ze rechts in te halen." Als voorbeeld noemt ze het opnieuw opgelaaide debat over de Duitse Leitkultur, over de dominantie van de Duitse cultuur. "Zijn onze tradities nou ineens het voorbeeld? Nou dan moeten we ook naar de holocaust kijken. Alsjeblieft zeg."
Volgens Schramm gaat er veel goed, en komt dat te weinig in de media. Ik heb er geen seconde spijt van, zegt ze. "Ik zou het zo weer doen."
