De afgelopen weken voerden lijsttrekkers intensief campagne om stemmen te winnen. Daarbij ging het vaak over de thema's zorg, de Nederlandse identiteit economie en immigratie.
Nieuwsuur ging op zoek naar de thema's die niet of nauwelijks aan bod kwamen in de debatten en in de media. Welke onderwerpen werden door lijsttrekkers amper besproken, maar zijn volgens experts de komende vier jaar wel belangrijk?
Het klimaat
Marjan Minnesma, directeur van klimaatorganisatie Urgenda vindt het onbegrijpelijk dat het klimaat geen rol speelde in de campagne. "Het is het belangrijkste onderwerp van de eeuw. Politici moeten hun verantwoordelijkheid nemen."
"Ruim een jaar geleden hebben we het klimaatakkoord van Parijs ondertekend. Daar hebben we gezegd dat we de aarde niet meer dan anderhalve graad willen opwarmen. Maar we koersen nog steeds af op vier graden. Dus we hebben een enorme haast om te stoppen met olie en gas."
Niet alleen klimaatactivisten maken zich zorgen. Ook Edwin Kotylak van energiefabrikant Uniper snapt niet dat de politiek zich niet uitspreekt.
Zijn bedrijf is eigenaar van de kolencentrale op de Rotterdamse Maasvlakte die vorig jaar in gebruik is genomen. Een meerderheid in de Kamer vindt dat alle kolencentrales dicht moeten. Maar wanneer is niet duidelijk.
"Het is oorverdovend stil", zet Kotylak. "Als de nieuwe centrale moet sluiten, kost dat vele miljarden. "Het is linksom of rechtsom altijd de belastingbetaler die dat moet ophoesten."
De privacy van burgers
Een thema dat ook te weinig terugkomt in het politieke debat is privacy, vindt journalist Maurits Martijn. "Een gemiste kans. Privacy is geen onderwerp meer dat in achterafzaaltjes door een paar geitenwollensokken wordt besproken. Het gaat over ons allemaal."
Volgens Hans de Zwart van Bits for Freedom is de grens tussen wat de overheid en bedrijven mogen met gegevens van burgers vaak niet duidelijk. "Door technologische ontwikkelingen wordt het voor de overheid steeds makkelijker om burgers in de gaten te houden. Er is onvoldoende discussie over hoe we die grens precies trekken."
Volgens De Zwart is de digitale revolutie een van de belangrijkste maatschappelijke ontwikkelingen. "Waar zijn de partijen die daar een zinnig integraal programma voor hebben? Ik zie ze niet."
Martijn denkt dat het er deze verkiezingen amper over gaat omdat het een ingewikkeld verhaal is. "Maar wel belangrijk. Meer en meer zie je dat beslissingen worden gemaakt aan de hand van data-analyse. Wat is de rol van privacy bij bedrijven en de overheid zelf?"
De toekomst van de Europese Unie
De brexit, spanningen met Rusland, de verkiezing van president Donald Trump en de vluchtelingencrisis. Al deze ontwikkelingen brengen onzekerheden mee voor de Europese Unie. Sommigen zien zelfs serieuze bedreigingen voor het voortbestaan van de EU.
In Brussel werden onlangs vijf toekomstscenario's gepresenteerd. Maar in de politieke campagnes was daar tot nu toe weinig van te merken. "Afgezien van die paar minuten in het Carré-debat is het er nauwelijks over gegaan", zegt hoogleraar Claes de Vreese.
Het verbaast de hoogleraar politieke communicatie dat het onderwerp volledig ontbrak deze verkiezingen. "De afgelopen vier jaar heeft Europa te maken gehad met grote problemen, zoals de nasleep van de financiële crisis en vluchtelingencrisis. Er zijn belangrijke besluiten genomen door regeringsleiders. Dan zou je verwachten dat het bij nationale verkiezingen een rol speelt."
Bij de vorige verkiezingen werd bijvoorbeeld de belofte gedaan om geen geld naar Griekenland te sturen. "Het zou interessant zijn geweest om te kijken hoe politieke partijen daar nu instaan. Potentiële kiezers in Nederland hebben daar nu geen antwoord op gekregen."
Dat de EU een te ingewikkeld thema zou om aan kiezers uit te leggen is volgens De Vreese niet waar. "De Nederlandse identiteit is ook geen makkelijk thema. Terwijl er bij Europa echte keuzes zijn. Er zijn vijf scenario's aangereikt waarover je een debat kunt voeren."
