Steeds meer Afrikaanse landen stappen uit het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag. Met het vertrek van Zuid-Afrika en het aangekondigde vertrek van Burundi en Gambia, wordt de positie van het hof steeds wankeler. Afrikaanse leiders vinden het Strafhof veel te selectief. Er zou te veel focus liggen op internationale misdrijven op het Afrikaanse continent.
In dat verband weigerde de Zuid-Afrikaanse president Jacob Zuma vorig jaar zijn Sudanese ambtgenoot Omar al-Bashir te laten oppakken die door het Strafhof wordt gezocht voor genocide in Darfur. Zuma zei dat hij er niet aan wilde meewerken om een zittende president ten val te brengen.
Volgens universitair docent internationaal recht Marieke de Hoon is de kritiek van de Afrikaanse landen te lang genegeerd. "Hun verwijt is enerzijds onterecht want Afrikaanse staten verwijzen zelf zaken naar het hof. Anderzijds hebben ze wel degelijk een punt. Het beeld wordt geschapen alsof het alleen Afrikanen zijn die internationale misdaden plegen."
"Daar bovenop komt de manier waarop er met Afrika wordt omgegaan. Alsof het Westen het allemaal het beste weet en het hulpbehoevende Afrika gerechtigheid oplegt. Dat beeld stoort."
Het Strafhof zou universele gerechtigheid brengen op basis van normen die door iedereen worden gedeeld. Maar vanaf het begin van de oprichting ervan is er een probleem: grote staten als de Verenigde Staten, Rusland en China doen niet mee.
"Afrika zegt tegen die staten: wel oordelen, maar jullie doen zelf niet mee, en kijk eens naar jullie eigen gedrag in bijvoorbeeld Aleppo in Syrië. Zo'n zaak komt nooit voor het Internationaal Strafhof, de Afrikaanse zaken wel", zegt De Hoon.
Fadi El Abdallah, woordvoerder van het Strafhof begrijpt minder van de kritiek die Afrikaanse landen hebben. "Er zijn altijd vier of vijf rechters die zelf uit Afrika komen. Afrika wordt dus goed vertegenwoordigd. De balans is goed."
Wel erkent hij dat het Strafhof zich vooral buigt over Afrikaanse zaken. "Negen van de tien onderzoeken gaan over Afrika, maar de regeringen van landen als Oeganda, Congo, Mali en Zuid-Afrika hebben die zaken zelf aangedragen."
"Verder lopen er tal van voor-onderzoeken naar zaken in landen als Colombia, Afghanistan, Oekraïne, Irak. Het ICC is dus niet gefocust op één werelddeel", aldus El Abdallah.
In verschillende zaken heeft het hof recht gedaan aan slachtoffers van ernstige misdaden. Zij geloven in het hof.
Dat juist een staat als Zuid-Afrika, bekend voorvechter van het rechtsorgaan, er nu uitstapt, betekent volgens De Hoon een fundamentele afkalving van het gezag. Ze vreest een begin van exodus.
"Kenia treft voorbereidingen voor een vertrek, Namibië ook. En Oeganda noemt het hof nutteloos. Dit zou zo maar een georchestreerde actie kunnen zijn. Datgene waar het hof voor staat, de universaliteit, wordt fundamenteel ondermijnd door het vertrek van al de Afrikaanse landen. En een hof zonder gezag is niks."
Luisteren
El Abdallah ziet het niet zo somber in: "De kwaliteit van de rechtsvervolging bepaalt de legitimiteit van het Strafhof. In verschillende zaken heeft het hof recht gedaan aan slachtoffers van ernstige misdaden. Zij geloven in het hof. En met de steun van de overgebleven ruim 120 staten, zullen we zaken zo goed mogelijk blijven uitzoeken."
Een land dat uit het ICC wil stappen, moet een verzoek daartoe indienen bij de secretaris-generaal van de VN. Pas een jaar later kan een land het hof officieel verlaten. El Abdallah hoopt dat de Afrikaanse landen hun beslissing zullen heroverwegen: "zodat we er eerst over kunnen discussiëren".
De Hoon ziet een taak voor gastland Nederland. "De kritiek serieus nemen en goed luisteren naar wat de behoeften zijn en welke methoden daarvoor nodig zijn. Nederland moet dat debat stimuleren", zegt ze. "Anders staat de legitimiteit van het hele internationale strafrecht op het spel, niet alleen voor dit hof maar voor alle tribunalen."
