Gastarbeider Qatar en FNV dagen FIFA voor de rechter
Hugo van der Parre
Researchredacteur
Een arbeider uit Bangladesh daagt samen met de FNV wereldvoetbalbond FIFA voor de rechter. FIFA krijgt van beide partijen drie weken om verbetering van de arbeidsomstandigheden af te dwingen in en rond stadions in Qatar, waar in 2022 het WK voetbal wordt gehouden.
Onderneemt de FIFA geen actie, dan gaat de zaak lopen bij de rechtbank in het Zwitserse Zürich, waar de bond kantoor houdt. Het ultimatum is gisteravond per brief aan de wereldvoetbalbond kenbaar gemaakt. Voor zover bekend gaat het om de eerste rechtszaak wereldwijd tegen de FIFA vanwege de situatie in Qatar.
De FNV en voormalig gastarbeider Nadim Alam eisen dat de bond toegeeft dat het fout was om het wereldkampioenschap voetbal 2022 aan Qatar te gunnen zonder de garantie af te dwingen dat de fundamentele mensenrechten van de honderdduizenden buitenlandse bouwvakkers worden gerespecteerd. De FIFA moet ook beloven alles te doen om in Qatar arbeidshervormingen af te dwingen.
Volgens de eisers moet met het oog op het WK onder meer het omstreden kafala-systeem worden afgeschaft. In dat systeem zijn de buitenlandse arbeiders (op dit moment 1,7 miljoen, tegenover enkele honderdduizenden Qatarezen) totaal overgeleverd aan hun werkgever. Die is verantwoordelijk voor de werknemers, die zelf vrijwel geen rechten hebben. Zij kunnen bijvoorbeeld niet overstappen naar een andere baas als zij worden mishandeld of niet worden betaald en zij mogen niet vrij reizen.
Volgens advocaat Liesbeth Zegveld van de eisers komt dit systeem neer op gedwongen arbeid. De Bengalees Nadim Alam sprak in Qatar met een FNV-bestuurder. Inmiddels is Alam terug in Bangladesh. Hij verloor naar eigen zeggen met zijn werk in Qatar meer geld dan hij verdiende. Alam eist een schadevergoeding van 9500 euro. Zegveld: "Deze mensen zitten daar gewoon gevangen. Een land dat binnen vijf jaar stadions uit de grond kan stampen, moet echt beter voor zijn arbeiders kunnen zorgen."
De toekenning in 2010 van het WK 2022 aan Qatar kreeg van meet af aan veel kritiek: een klein, extreem rijk land in het Midden-Oosten, zonder enige voetbalcultuur, waar het doorgaans snikheet is.
Voor de bouw van de benodigde voetbalstadions en de infrastructuur daaromheen maakt Qatar gebruik van honderdduizenden bouwvakkers uit landen als Nepal, India, Sri Lanka, de Filipijnen en Bangladesh. De Britse krant The Guardian ontdekte in 2013 dat hun werk- en leefomstandigheden abominabel zijn en deed de voorspelling dat er duizenden arbeiders zouden omkomen.
Gealarmeerd door de berichten kwamen vakbonden in het geweer voor de rechten van de Aziatische arbeiders. Onder andere de Nederlandse FNV ging zich ermee bemoeien. De FNV stelde na een inspectie voor de internationale bouwbond BWI in 2014 vast dat er nog niet veel was verbeterd.
Qatar hield intussen vol dat er niets aan de hand was: in de stadions zelf zouden niet of nauwelijks doden zijn gevallen die rechtstreeks te maken hadden met het werk. Vorig jaar riep de vakbond de FIFA, eindverantwoordelijk voor de organisatie van het WK, in een filmpje ter verantwoording.
Amnesty International deed ook onderzoek naar de kwestie en sprak in Qatar met een paar honderd bouwvakkers. De mensenrechtenorganisatie rapporteerde eerder dit jaar dat de werknemers nog steeds worden uitgebuit, zes jaar na de uitverkiezing van het land, hoewel de Guardian-voorspelling van 4000 doden volgens Amnesty overdreven is.
De FIFA heeft geregeld beloofd iets te doen aan de situatie. De nieuw gekozen president Infantino kondigde afgelopen voorjaar een toezichtcommissie aan die de arbeidsomstandigheden controleert, maar hij zei ook dat hij vertrouwen heeft in de organisatie.
We moeten alle democratische middelen inzetten tegen deze moderne slavernij.
Voor de FNV is nu de maat vol. Het afgelopen jaar is in stilte een rechtszaak voorbereid tegen de FIFA. De eisers stellen dat de wereldvoetbalbond volledige zeggenschap heeft over het WK en daarom bindende voorwaarden kan opleggen aan het organiserende land.
"Er zijn enkele verbeteringen zichtbaar, maar die gaan veel te langzaam", zegt Ruud Baars van de FNV, die twee weken geleden nog in Qatar was. "We moeten alle democratische middelen die we hebben inzetten tegen deze moderne slavernij. Eén van die middelen is een rechtszaak."
Advocaat Zegveld verwacht dat FIFA uiteindelijk toch gevoelig zal zijn: "De organisatie wil werken aan zijn mensenrechtenorganisatie. Vandaar ook de verbeteringen in Qatar, hoewel die grotendeels cosmetisch zijn, beperkt tot de stadions zelf. Bij alle infrastructuur daaromheen is de situatie voor arbeiders nog net zo ernstig als drie jaar geleden."