Gehavend Fallujah hoopt op wederopbouw

De verovering van Fallujah komt na zware gevechten in en om de stad, die veel verwoestingen hebben aangericht. Ook in 2004 was al hevig gevochten om Fallujah. Een groot deel van de bevolking vluchtte toen de stad uit.

Ook nu zijn veel inwoners naar elders getrokken, vanwege de overheersing door terreurgroep Islamitische Staat en de gevechten van de afgelopen weken. Maar er is ook hoop, als de Iraakse regering en de internationale gemeenschap Fallujah tenminste niet in de steek laten, zegt Midden Oosten-correspondent Sander van Hoorn.

Saddam Hussein

Fallujah ligt in het soennitische deel van Irak en profiteerde zodoende van het door geloofsgenoten gedomineerde regime van Saddam Hussein (1979-2003). Mensen uit de stad kregen belangrijke functies in het land en Fallujah kreeg industrie en investeringen. Nadat de Amerikanen Saddam Hussein in 2003 hadden afgezet, was het er aanvankelijk rustig, maar in 2004 kwamen er steeds meer aanslagen tegen de Amerikaanse troepen in Fallujah. De VS sloeg in maart en april 2004 terug met de operatie Vigilant Resolve.

In mei 2004 besloten de Amerikanen zich terug te trekken en de stad over te dragen aan een Iraakse brigade, gewapend met Amerikaans materieel. Maar dat ging mis: de wapens vielen in handen van opstandelingen en de Amerikanen moesten opnieuw in actie komen om de stad weer onder controle te krijgen. Die tweede slag om Fallujah, in de herfst van 2004, heette Phantom Fury en was een van de grootste Amerikaanse operaties in stedelijk gebied sinds de Vietnamoorlog.

Spookachtig

Voor de Amerikanen roept de slag om Fallujah van de afgelopen weken herinneringen op aan bijna twaalf jaar geleden. Operatie Phantom Fury (spookachtige woede) was voor de Amerikanen de bloedigste slag in de oorlog in Irak. Het was de eerste keer dat ze tegen opstandelingen vochten en niet meer tegen restanten van het regime van Saddam Hussein. Er sneuvelden 54 Amerikaanse militairen en nog ruim 50 bij de Iraakse en Britse bondgenoten. Het aantal doden onder de opstandelingen wordt geschat op 1500 à 2000. Volgens het Rode Kruis vielen er rond 800 burgerdoden.

De strijd ging van wijk tot wijk, geconcentreerd rond strategische gebouwen. Duizenden gebouwen werden volledig verwoest en een groot deel van de bevolking vluchtte de stad uit. Volgens schattingen kwam in het jaar na de slag zo'n twee derde van de bevolking weer terug.

Minst van twee kwaden

In januari 2014 kwam Fallujah in handen van Islamitische Staat. Een deel van de bevolking had daar weinig bezwaar tegen, zegt correspondent Sander van Hoorn. "Zij zien IS niet zozeer als terroristen, maar als het minste van twee kwaden. De soennieten in Fallujah hebben weinig op met de door sjiieten gedomineerde regering in Bagdad."

Er is niet veel bekend over het leven in de stad onder het regime van IS. Journalisten die na de bevrijding door Iraakse troepen in de stad kwamen, zagen onthoofde lichamen en gevangenissen waar de kooien hooguit groot genoeg waren voor een hond. Ze hoorden ook dat de leiders van IS de stad al eerder hadden opgegeven en een deel van de plaatselijke strijders van IS met de vluchtelingen mee de stad had verlaten.

Vluchtelingenstroom

De afgelopen zijn duizenden burgers de stad ontvlucht. Zij vertelden dat IS iedereen die zou vluchten met de dood had bedreigd. Maar velen wilden toch liever niet afwachten tot de stad zou worden heroverd. De VN schatten dat meer dan 80.000 mensen de stad waren ontvlucht. Ze kregen maar weinig hulp, omdat de Iraakse overheid voorrang gaf aan de militaire operatie om de stad te heroveren. Dat is de afgelopen dagen dus gelukt.

Is er leven na IS?

De stad is nu helemaal in handen van het Iraakse leger, maar dat wil niet zeggen dat er geen IS-strijders meer in de stad zijn. Correspondent Sander van Hoorn kent berichten over afgeschoren baarden die gevonden zijn bij de bevrijding. Zonder baard zijn veel strijders niet van andere mannen te onderscheiden. Sommige IS-strijders zouden als vluchtelingen de stad uit zijn gegaan. "Bagdad is dichtbij, daar zijn soennitische wijken waar mensen kunnen gaan wonen."

Volgens Van Hoorn is het nu cruciaal dat de Iraakse overheid en de internationale gemeenschap Fallujah snel weer opbouwen. "Er zullen nog wel genoeg delen van de stad overeind staan. Het probleem is vooral dat veel mensen weg zijn. Er moeten zo snel mogelijk weer winkels en scholen worden geopend, dan zien de mensen dat de regering voor de mensen zorgt. Dan krijgen ze weer vertrouwen."

Hij noemt het voorbeeld van Tikrit. Daar werd na de val van IS de universiteit weer geopend, onder meer met Nederlandse steun. "Dan ontstaat er een soort vliegwiel: mensen krijgen vertrouwen en gaan er weer werken en wonen. Wederopbouw is de beste manier om te voorkomen dat er weer onvrede en onrust ontstaan."