Strenger dan de gevangenis in Vught wordt het niet in Nederland

"Volstrekte controle." Zo omschreef onderzoeker Sanne Struijk het regime in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught, waar onder anderen Mohammed B. vastzit. Een commissie oordeelde vandaag dat de moordenaar van Theo van Gogh ergens anders moet worden vastgehouden. Maar hoe ziet het regime in de EBI er eigenlijk uit?

De EBI is bedoeld voor gevangenen die een extreem vluchtrisico vormen. De inrichting in Vught kent de zwaarste vorm van beveiliging van alle Nederlandse gevangenissen, zoals die omschreven staat in de Penitentiaire beginselenwet.

De EBI werd gebouwd in de jaren 90, een periode waarin verschillende gevangenen wisten te ontsnappen en er gijzelingen in gevangenissen plaatsvonden. De belangrijkste opdracht van de EBI: zorg dat de meest vluchtgevaarlijke gedetineerden in de gevangenis blijven.

Om aan die taak te voldoen, is alles in de EBI erop gericht te voorkomen dat iemand op de vlucht slaat. "Alles in de EBI draait om check-check-dubbelcheck", staat in het bedrijfsblad DJIZien van de Dienst Justitiële Inrichtingen, die belast is met de organisatie van het Nederlandse gevangeniswezen.

In de gevangenis gelden strenge regels. Zo hebben gevangenisbewaarders nooit alleen contact met een gevangene, daar is altijd een collega bij. Ook schoonmakers dolen niet alleen door het gebouw, zij worden begeleid door een bewaarder. "En moet er voor een onderhoudsklus een monteur of installateur komen, dan volgt een tamelijk uitgebreid antecedentenonderzoek en vallen drie van de vier klusjesmannen bij voorbaat af", staat in het blad.

Die strenge regels blijken ook uit het onderzoek van Sanne Struijk, die samen met juristen en criminologen het regime in Vught onder de loep nam. De regels lijken te werken, want sinds de opening van de EBI midden jaren 90, is er nog nooit iemand gegijzeld of ontsnapt.

Lichamelijk onderzoek

Toch verschillen de maatregelen per gedetineerde, legt NOS-justitiespecialist Remco Andringa uit. "De ene gedetineerde mag net iets meer dan de ander. In het slechtste geval zit je bijna 24 uur per dag op je cel zonder enig contact met medegevangenen."

Gedetineerden worden regelmatig gefouilleerd, zegt hij. "Met je advocaat en bezoek spreek je over het algemeen alleen met een glaswand ertussen." Mensen die de gevangenis bezoeken, worden gescreend. "Als een gevangene toch iemand face-to-face mag spreken, dan wordt hij na afloop onderworpen aan een lichamelijk onderzoek."

Dat zware regime is dus binnenkort voorbij voor Mohammed B. nu de beroepscommissie van de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) heeft geoordeeld dat B. weg mag van de EBI. "Dit advies onderstreept nog eens dat Nederland humaan genoeg moet omgaan met gevangenen die in een extra zwaar regime zitten", zegt Andringa.

Andringa doelt op de kritiek die op het Nederlandse gevangenisregime is gekomen van onder meer het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Dat oordeelde in 2013 dat de levenslange gevangenisstraf die Nederland kent inhumaan is, omdat er geen perspectief is op vrijlating.

Ook de RSJ vindt dat het lange verblijf van Mohammed B. op de gesloten EBI, onder meer op gespannen voet staat met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.

Levenslang is in Nederland daadwerkelijk levenslang. Iemand die de straf krijgt, kan nu alleen vrijkomen door gratie van de koning. Begin deze maand maakte staatssecretaris Dijkhoff van Justitie bekend dat hij de regels over levenslange gevangenisstraf wil aanpassen.