Homo's in Oekraïne wachten gespannen het Nederlandse referendum op 6 april af, over het associatieverdrag. Die overeenkomst met de Europese Unie moet - naast het bevorderen van handel - ook de mensenrechten in Oekraïne verbeteren. De homogemeenschap in het land ziet nu al dat de homofobie onder Europese invloed afneemt, maar vreest een terugval als de Nederlandse stemmer het akkoord torpedeert.
"De toekomst van de homorechten ligt in dit verdrag verankerd. En de vooruitgang hangt af van het Nederlandse referendum”, zegt homo-activist Bogdan Globa.
Nieuwsuurverslaggever Rudy Bouma bezoekt de homoscene in Oekraïne.
Pepperspray
Maxim Eristavi, een van de weinige openlijk homoseksuele journalisten in Oekraïne: "Als de homofobie hier je aan het hart gaat is een nee-stem een dolkstoot in de rug van de homo's in Oekraïne ."
Lesbiennes, homo's, bi's en transgenders (LHBT) in Oekraïne hebben nog steeds te maken met anti-homogeweld. Zorjan Kis kreeg pepperspray in zijn ogen gespoten en werd getrapt door passanten toen hij afgelopen zomer expres hand in hand liep met zijn vriend in het centrum van Kiev. Het werd gefilmd met twee camera’s.
Volgens Kis worden dergelijke aanvallen gepleegd door een kleine minderheid van extreem-rechtse jongeren. "Tot dat moment liet iedereen ons op straat met rust, in tegenstelling tot bij een soortgelijk experiment in Moskou."
Homo-activist Globa toont een graffiti van twee mannen die hand in hand lopen. Er staat ‘dood aan de perverselingen’ opgekalkt, en een fascistisch symbool. "Dit fenomeen bestaat nog steeds, maar het wordt minder. Het aantal openlijke homofoben neemt af." Globa is de eerste openlijke homoseksueel die het parlement toesprak.
De Gay Pride in Kiev werd afgelopen zomer ook belaagd door rechts-extremisten. Er vielen gewonden bij de politie die het homo-geweld trachtte neer te slaan.
Zorjan Kis: ”De politie beschermde ons. Dat komt door grote druk vanuit de EU en vanuit ons eigen land.” Toch werden gays ook afgelopen weekend nog aangevallen in Odessa.
De politie heeft inmiddels een speciale afdeling opgetuigd om geweld tegen homo’s te inventariseren. Staatssecretaris Tigran Avakjan van Binnenlandse Zaken: "Hier wordt alle informatie verzameld over incidenten in heel Oekraïne, zodat we sneller tegen deze misdaden kunnen optreden." Volgens de staatssecretaris hebben Oekraïners dezelfde normen en waarden als Nederlanders.
Bewakingscamera
Homoclub Pomada werd in de zomer van 2014 bestormd door extreem-rechtse jongeren. Het werd vastgelegd door een bewakingscamera. Het lukte hen niet binnen te komen. Eerder werd het interieur al vernield. “Het is twee jaar geleden ook al bijna afgebrand en als een feniks uit de as herrezen”, vertelt Kis. "Een mooie metafoor voor homoseksualiteit in Oekraïne."
Nieuwsuur kreeg toestemming om in een gayclub in Oekraïne te filmen, iets wat voorheen nauwelijks denkbaar was. “Ik heb hier nog nooit tv-ploegen gezien”, zegt homoseksueel Zorjan Kis. In het Pintsjoekmuseum in Kiev is een tentoonstelling ingericht waar elf homo’s, lesbienne’s, biseksuelen en transgenders op manshoge displays hun persoonlijk verhaal vertellen.
Onder hen Zorjan Kis, maar ook journalist Maxim Eristavi, een van de oprichters van internetkanaal Hromadske. "Ik denk dat het de eerste keer is dat we dit soort verhalen horen zonder dat er geweld aan te pas komt."
Genezen
De cultuurverandering gaat niet van de ene op de andere dag: homofobie is diep geworteld in de Oekraïense samenleving. Een parlementariër uit de partij van president Petro Porosjenko noemde homoseksualiteit onlangs nog een ‘ziekte’. Hij deed een beroep op het 'geweten' van gays en vroeg hen "te zorgen dat ze genezen worden".
In een interview met Nieuwsuur houdt hij zich echter op de vlakte. Na het gesprek geeft hij toe "zijn retoriek te hebben aangepast" vanwege de Europese banden. De EU-gezinde parlementsvoorzitter, die afgelopen week Nederland bezocht, sprak zich onlangs uit tegen het homohuwelijk.
Wel nam het Oekraïense parlement in november een wetswijziging aan die discriminatie van lesbiennes, homo's, bi's en transgenders (LHBT) op de werkvloer verbiedt. Er waren wel talloze stemrondes nodig en de parlementaire meerderheid was klein. De Europese Unie eiste de wetswijziging voor mogelijk visumvrij reizen in de toekomst.
Argument
Ook het associatieverdrag had invloed, volgens Bogdan Globa. "De kern van het associatieverdrag gaat over mensenrechten. Onze regering is dan verplicht om hervormingen door te voeren en ze moeten de situatie verbeteren van de LHBT-gemeenschap." De tegenstanders van het associatieverdrag halen de homofobie en geweld tegen LHBT-ers in Oekraïne juist aan als argument tegen het verdrag.
Homo's in Oekraïne begrijpen daar niets van. "Het associatieverdrag met de EU heeft ons een unieke kans gegeven om homorechten hier aan te kaarten", zegt Kis. "Met een nee-stem keer je ons de rug toe. Maar zoals je in Syrië ziet: problemen die je te lang negeert, keren zich uiteindelijk tegen je. Zo gaat het altijd. En dat zal met een nee-stem ook gebeuren", zegt journalist Eristavi.
Homo-activisten in Oekraïne richten zich komende tijd op frequentere vervolging van verdachten van geweld tegen homo's. Dat gebeurt tot nu toe nauwelijks. Ook hopen ze op een wet die geregistreerd partnerschap mogelijk maakt. Nederlandse LHBT-organisaties hebben subsidie gekregen voor debatten en een stemwijzer in de aanloop naar het referendum.
