Gemeenteraadsleden maken zich zorgen over de mogelijkheden om controle uit te oefenen op de nieuwe zorgtaken van de gemeente. Om die taken uit te voeren zijn veel gemeenten samenwerkingsverbanden met andere gemeenten aangegaan, maar die maken het voor raadsleden heel ingewikkeld om het beleid te beïnvloeden.
Ruim driekwart van alle raadsleden zegt dat in een enquête van Nieuwsuur.
Bijna een jaar na de invoering van de decentralisatie heeft Nieuwsuur in samenwerking met de Vereniging van Raadsleden aan alle raadsleden in Nederland gevraagd hoe het er in de gemeenten voor staat met de democratische controle. De enquête werd ingevuld door 1655 leden van gemeenteraden in het hele land.
Vanavond deel 2 van deze serie over decentralisatie: beperken samenwerkingsverbanden de controle op de gemeenteraad?
Sinds 1 januari dit jaar zijn de gemeenten verantwoordelijk voor nieuwe taken op het gebied van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning, de Jeugdwet en de Participatiewet. Met die zogeheten drie decentralisaties verschoof er tien miljard euro van het Rijk naar de gemeenten.
Zeven van de tien gemeenteraden in onze regio wilden iets veranderen aan de contracten met zorgaanbieders, maar dat kon op korte termijn niet, zeiden de wethouders.
Het VVD-raadslid Hatte van der Woude uit Delft vertelt hoe moeilijk het is om als raadslid invloed uit te oefenen op besluiten die al zijn genomen in een samenwerkingsverband. "Zeven van de tien gemeenteraden in onze regio Haaglanden wilden iets veranderen aan de contracten met zorgaanbieders, maar dat kon op korte termijn niet, zeiden de wethouders die met elkaar samenwerken in het regioverband. Dat toont aan dat de democratische controle op dit soort afspraken heel erg moeilijk is."
Samenwerkingsverband
In de regio rond Dordrecht zeggen ze dat ze hier iets op hebben gevonden. Ze hebben een speciale Drechtraad opgericht, waarin raadsleden van zes gemeenten vroegtijdig worden betrokken bij de besluiten in het samenwerkingsverband. "Doordat het op deze manier is ingericht, heb je als raadslid toch voldoende invloed", zegt Laura Kroes, raadslid voor GroenLinks in Zwijndrecht.
Raadsleden moeten hun bestuurders kunnen blijven controleren, ook al overstijgt het onderwerp hun gemeentegrens.
D66-Kamerlid Fatma Koser Kaya is niet verbaasd dat er een wildgroei is ontstaan aan samenwerkingsverbanden tussen gemeenten. "D66 heeft hiervoor gewaarschuwd. Samenwerking klinkt mooi, maar niet als dit ten koste gaat van de invloed van de democratisch gekozen raadsleden. Deze raadsleden moeten hun controlerende taak kunnen uitvoeren, maar kunnen dat nu niet."
"Bij het deelnemen in een samenwerkingsverband begint het uiteraard met het qua beleid goed sturen aan de voorkant: de verantwoordelijke wethouder een opdracht meegeven. Dat gebeurt lang niet altijd. Dat in een samenwerkingsverband ook compromissen moeten worden gesloten tussen de deelnemers is logisch. Samenwerken betekent geven en nemen", zegt VVD-Kamerlid Hayke Veldman.
Positie versterken
GroenLinks ziet de voordelen van regionale samenwerking. "Maar dat mag het democratisch proces niet belemmeren", zegt GroenLinks-Kamerlid Linda Voortman.
"Raadsleden moeten hun bestuurders kunnen blijven controleren, ook al overstijgt het onderwerp hun gemeentegrens. Ik vind het aan de ene kant de verantwoordelijkheid van bestuurders om raadsleden toegang te verlenen tot hun regionale besluiten, maar aan de andere kanten moet de minister van Binnenlandse Zaken, de heer Plasterk, ook kijken naar vormen om de positie van raadsleden te versterken."
Veel mensen willen graag politiek actief zijn in hun eigen stad of dorp, om lokale problemen op te lossen. Maar mensen willen niet avond aan avond papier doorschuiven, over zaken waar ze uiteindelijk toch weinig over te zeggen hebben.
Volgens minister Ronald Plasterk is regionale samenwerking soms nodig: "Denk aan regionale milieudiensten, veiligheidsregio’s of sociale werkvoorzieningen. Raadsleden hebben eerder het signaal afgegeven dat ze hier meer invloed op willen hebben. Samen met de Vereniging van Griffiers, Raadslid.nu en de VNG heeft het ministerie daarom de handreiking ‘Grip op regionale samenwerking’ ter beschikking gesteld. Ook vinden er trainingen plaats. Raadsleden raken zo geïnformeerd over de mogelijkheden tot invloed die er zijn buiten de wettelijke waarborgen (zoals begrotingsbehandeling en mogelijkheid tot informatie vragen) om", zegt de minister.
"Vaak is er namelijk geen juridische grondslag voor nodig. Raadsleden hebben de mogelijkheid om met andere raden in een samenwerkingsverband af te stemmen, om vooraf kaders mee te geven aan bestuurders, om bij elke raadsvergadering ook aandacht te besteden aan de samenwerkingsverbanden."
Democratisch tekort
Volgens SP-Kamerlid Ronald van Raak zijn er op dit moment meer dan 500 samenwerkingsverbanden. "Een nieuwe, ondoorzichtige bestuurslaag, waar lokale bestuurders compromissen moeten sluiten, over zorg en ondersteuning van hun eigen bewoners. Compromissen die lokale bestuurders daarna moeten verdedigen in hun eigen gemeenteraad, die aan die afspraken meestal niets meer kan veranderen."
Van Raak: "Zo wordt lokale democratie een farce en de volksvertegenwoordiger tot een volksambtenaar, die nog één keer door de stapel papieren gaat. De oplossing van de minister - dan gaat u maar opschalen en herindelen - is geen oplossing. Niet voor de financiële problemen, maar zeker niet voor dit democratisch tekort."
"We hebben nu al gemeenten met tientallen kernen. Veel mensen willen graag politiek actief zijn in hun eigen stad of dorp, om lokale problemen op te lossen. Maar mensen willen niet avond aan avond papier doorschuiven, over zaken waar ze uiteindelijk toch weinig over te zeggen hebben."