Wat gebeurt er nu met de bewaarplicht?
Vandaag heeft de rechter bepaald dat de Wet bewaarplicht telecommunicatiegegevens ongedaan moet worden gemaakt. Wat betekent dit voor ons? 5 vragen aan techredacteur Nando Kasteleijn.
Wat houdt de wet in?
De huidige wet bestaat sinds 1 september 2009 en werd ingesteld naar aanleiding van de aanslagen in Londen en Madrid. De wet schrijft voor dat providers zoals Vodafone, KPN maar ook kabelmaatschappij Ziggo gegevens van klanten een half jaar tot een jaar moeten bewaren. Hierbij geldt dat telefoongegevens een jaar lang opvraagbaar moeten zijn en internetgegevens een half jaar.
Welke gegevens worden er bewaard?
Onder ‘gegevens’ worden zogenoemde metadata verstaan. Dit zijn gegevens die iets vertellen over de zender en ontvanger, maar niet over de inhoud van de gesprekken die worden gevoerd. Bij telefoongegevens wordt genoteerd wie, wanneer en vanaf welk punt met iemand heeft gebeld en waar de persoon aan de andere kant van lijn is op het moment van het gesprek. Bij internetgegevens worden de IP-adressen en het aan- en afmelden van een internetsessie geregistreerd.
Wat betekent de uitspraak van de rechter?
Met de uitspraak van de voorzieningenrechter is de huidige wet ongedaan gemaakt. Volgens hoogleraar Informatierecht Nico van Eijk van de Universiteit van Amsterdam betekent het dat vanaf dit moment het bewaren van de gegevens in strijd is met het recht en dat de providers waarschijnlijk op zeer korte termijn gaan stoppen met het bewaren van grote hoeveelheden gegevens.
Dit betekent overigens niet dat de overheid geen gegevens meer kan opvragen. In gevallen van nationale veiligheid en terrorisme moeten providers gewoon inzage geven in de gegevens die ze sowieso in het kader van hun normale bedrijfsvoering mogen verzamelen; denk aan informatie om een factuur te kunnen versturen. Deze gegevens mogen providers ook bewaren, maar dan voor een kortere periode.
De rechter stelde wel dat de huidige drempel te laag is en dat een grote hoeveelheid metadata niet mag worden gebruikt voor bijvoorbeeld het opsporen van fietsendieven.
Hoe reageren de diverse partijen?
Tegenstanders van de wet, zoals belangenorganisaties Bits of Freedom en de Nederlandse Vereniging van Journalisten, hebben verheugd gereageerd op de uitspraak van de rechter. De grootste providers, die overigens geen partij waren in het proces, hebben nog geen inhoudelijke reactie gegeven en zeggen de uitspraken "te bestuderen". Hetzelfde geldt voor het Openbaar Ministerie (OM). De providers zullen later vandaag ongetwijfeld met een eerste reactie komen en wellicht zelfs direct laten weten wat zij in het vervolg met de bewaarplicht gaan doen.
Werkte de wet nou wel of niet?
De grote vraag die op dit moment nog onbeantwoord blijft, is wat de wet in 4,5 jaar tijd heeft opgeleverd. In een reactie laat het OM weten dat het diverse voorbeelden van succesvol gebruik heeft aangedragen. "Alleen kunnen onze systemen niet vertellen hoeveel procent van het totaal aantal vorderingen succesvol is geweest", aldus een woordvoerder.
Volgens internetexpert Danny Mekic en hoogleraar Van Eijk is het zaak dat er meer duidelijkheid wordt gegeven over de noodzaak en effectiviteit van het verzamelen van metadata. Nederland is een van de weinige landen waar informatie over opgevraagde gegevens niet of nauwelijks beschikbaar is. Wel laat het OM weten dat er in 2012 56.825 en in 2013 "meer dan" 46.000 vorderingen zijn gedaan. Daarbij kunnen meerdere vorderingen betrekking hebben op een persoon.