Een parlementaire enquêtecommissie is inmiddels begonnen met de eerste verhoren achter gesloten deuren in het Fyra-drama. Miljarden zijn geïnvesteerd in een nieuwe spoorlijn, de NS betaalde vele miljoenen om de lijn te runnen en verloor nog eens tientallen miljoenen op treinen die niet goed bleken te rijden.
Volgens Marcel van Silfhout en Andries van den Berg heeft de staat bij het laten rijden van de Fyra een cruciale fout gemaakt. In hun boek De Ontsporing onderzoeken ze hoe het plan voor een Nederlandse hogesnelheidstrein zo uit de hand heeft kunnen lopen.
“De hoofdfout is geweest dat we dit openbaar hebben aanbesteed en niet gewoon aan NS hebben gegund. Dat heeft het proces onnodig bemoeilijkt en complex gemaakt, met als uiteindelijk resultaat een brakke Italiaanse trein die niet functioneerde", concludeert Marcel van Silfhout in Nieuwsuur.
Geen Europese verplichting
De staat probeerde met de openbare inschrijving zoveel mogelijk spoorbedrijven zo ver te krijgen om een bod uit te brengen op het mogen runnen van de HSL-Zuid. Daarbij hoorde ook de belangrijke verbinding tussen Amsterdam en Rotterdam. Hoe meer partijen zouden bieden, hoe hoger het geboden bedrag zou worden, was de hoop in Den Haag.
Van Silfhout en Van den Berg stellen dat de verantwoordelijk ministers Jorritsma en Netelenbos ten onrechte hebben gezegd dat de aanbesteding openbaar moest zijn vanwege Europese regels.
"Daar klopt dus echt geen jota van. Geen enkel land en zeker ook Nederland niet, was verplicht om nota bene een HSL, niet een gewoon spoorlijntje maar een hogesnelheidslijn, via een openbare Brusselse aanbesteding te doen", zegt Van Silfhout.
Te hoog bod
Volgens Van Silfhout en Van den Berg heeft NS twee keer van minister Netelenbos de kans gehad om toch onderhands met een bod te komen, maar leidde dat beide keren nergens toe.
En dus moest NS gaan bieden, tegen twee andere partijen. NS, dat de lijn per se wilde hebben, bood verreweg het meeste: 178 miljoen, een bedrag dat het bedrijf ieder jaar opnieuw zou moeten betalen om de HSL te mogen runnen.
Enige keus
Het dure contract met de staat beïnvloedde de keuze voor de treinenbouwer: het Italiaanse AnsaldoBreda. Andries van den Berg: "Het was de enige die overbleef, want NS heeft uiteraard ook bij andere treinfabrikanten gekeken, maar die waren niet geïnteresseerd omdat het om een heel kleine serie treinen ging. En er moest ook nog eens een nieuw veiligheidssysteem worden ingebouwd, wat heel risicovol is."
Tijdens de bouw van de Fyra kwam NS erachter dat het niet lekker liep in de Italiaanse fabriek. Er waren twee ontluisterende bezoeken aan de fabriek, in 2006 en in 2009, door een expert van Nedtrain. Die constateerde al snel: “Hier gaan geen fatsoenlijke treinen vandaan komen."
In december 2012, na jaren vertraging, ging de Fyra rijden op de speciaal aangelegde hogesnelheidslijn. De trein hield het drie weken vol. De Belgen, die samen met NS de Fyra’s hadden gekocht, trokken er toen de stekker uit.
In drie uur van Amsterdam naar Parijs was het idee. Nu rijdt NS met een speciale locomotief en is de Beneluxtrein naar Brussel weer van stal gehaald. Een Nederlandse hogesnelheidstrein is er, ruim 20 jaar na de bouw van de lijn, nog steeds niet.