De nieuwe coalitie wil veel van Brussel, maar zal weinig krijgen

• Tijn Sadée

  EU-correspondent

• 

  Kysia Hekster

  Correspondent EU

• Guus Boeren

  redacteur Brussel

Een 'opt-out' op asiel en uitzonderingen voor natuur en stikstof. In het nieuwe regeerakkoord willen de vier partijen op allerlei terreinen onderhandelen met Brussel, met de Europese Unie. Maar hoe realistisch is dat? Van verschillende kanten wordt in Europa kritisch en afwijzend gereageerd op het coalitieakkoord.

Een opt-out is een uitzondering. Het betekent dat die lidstaat op een specifiek terrein van het EU-beleid niet hoeft mee te doen. Dat kun je als land alleen regelen als er binnen de EU wordt onderhandeld over een nieuw EU-verdrag. Er zijn nu drie landen die er een hebben: Denemarken, Polen en Ierland.

In het regeerakkoord staat dat Nederland zo snel mogelijk een uitzondering voor het Europese asiel- en migratiebeleid bij de Europese Commissie indient. Maar zo werkt het procedureel niet. "Je kan je niet onttrekken aan EU-wetgeving", zegt een woordvoerder van de Europese Commissie. "In het verleden, toen de EU-verdragen tot stand kwamen, hebben bepaalde landen opt-outs bedongen. Maar wij werken hier op basis van bestaande verdragen en wetgeving."

Migranten over de grens kieperen

Gerben-Jan Gerbrandy, oud-Europarlementariër en momenteel kandidaat voor D66, ziet een uitzondering voor asiel als kansloos. "Het is gebaseerd op drijfzand. Er wordt dan verlekkerd gekeken naar Denemarken dat een opt-out bedong, maar dat was in een context die nu totaal niet opgaat. Wat Wilders en de andere partijen voorstellen is: migranten over onze grens kieperen. Dat gaan landen als België en Duitsland natuurlijk niet slikken."

Ook binnen de Europese Commissie is er kritiek. "Wat is er in Nederland aan de hand?", zegt een ambtenaar die alleen anoniem wil reageren. "Waarom worden er dingen beloofd die bij voorbaat kansloos zijn? Dat is schadelijk voor het aanzien van de politiek."

De verbazing wordt breed gedeeld in Brussel. Ook Wilders lijkt te beseffen dat een afwijkend beleid niet haalbaar is. De PVV-leider zei tegen het Franse persbureau AFP dat het jaren kan duren voor een opt-out realiteit is, "als het er al van komt."

Uitzondering of derogatie

Over veel andere onderwerpen willen de vier partijen een uitzonderingspositie regelen. Zo'n 'derogatie' is anders dan een opt-out. Met een derogatie geeft de Europese Commissie een land meer tijd en ruimte om aan Europese wet- en regelgeving te voldoen.

Nu heeft Nederland op het gebied van stikstof een derogatie: daardoor mag er méér stikstof per hectare worden uitgestoten dan in andere EU-landen. Deze uitzonderingspositie wordt afgebouwd en zal vanaf 2026 helemaal verdwijnen.

De vier coalitiepartijen willen dit terugdraaien. Ook op het gebied van visserij en wonen willen ze uitzonderingen op Europese regelgeving.

"Het lijkt mij uitgesloten dat ze hun zin krijgen", zegt Gerbrandy. "De plannen getuigen niet van een standvastige koers. Ze keren de EU de rug toe. Dat ondermijnt de Europese Unie. Het toont aan hoe gevaarlijk radicaal-rechts is voor de toekomst van de EU, waarin we juist standvastiger moeten worden en meer moeten samenwerken."

Waarnemers in Brussel waarschuwen dat Nederland met dit coalitieakkoord binnen de EU als "lastpak" wordt gezien en invloed verliest.

Repercussies voor de VVD

Voor de VVD in Brussel leidt de samenwerking met de PVV mogelijk tot repercussies. De VVD hoort in het Europees Parlement bij de Europese liberale fractie Renew, waarin ook D66 zit. Eerder liep VVD-eurofractieleider Malik Azmani het fractievoorzitterschap van deze groep mis vanwege de voorgenomen samenwerking met de PVV.

Valérie Hayer, de fractievoorzitter van Renew, reageert fel op het Nederlandse coalitieakkoord. Achter de schermen klinkt woede en teleurstelling bij Renew, dat in de peilingen op verlies staat. Dat de VVD op nationaal niveau in zee gaat met de PVV is extra pijnlijk door de timing.

Over drie weken zijn de verkiezingen voor het Europees Parlement. Voor de Franse Renew-aanvoerder Hayer is het moeilijk uit te leggen dat zij er alles aan doet om in haar eigen land Rassemblement National, de Franse zusterpartij van de PVV, zoveel mogelijk te bestrijden, terwijl de VVD vanMalik Azmani met de PVV in een regering gaat zitten.

Ook bij GroenLinks-PvdA klinkt kritiek. "Juist in een tijd van conflicten en onzekerheden in de wereld om ons heen is Europese samenwerking essentieel om als land sterk te staan. De "minder Europa-agenda" van Wilders wordt realiteit en de VVD laat dit gebeuren. Met zondebokpolitiek tasten ze de rechtsstaat aan, bezuinigen ze op de EU en zetten ze de hakken in het zand tegen Europese samenwerking", aldus Bas Eickhout, GroenLinks-PvdA-lijsttrekker bij de Europese verkiezingen.