Chiem Balduk
Redacteur online
Chiem Balduk
Redacteur online
Decennialang was hij het onzichtbare hulpje van Poetin, maar nu stelt Jevgeni Prigozjin de Russische president voor de grootste uitdaging in de recente Russische geschiedenis. Wie is de baas van het Wagner-huurlingenleger? En hoe is hij zo machtig geworden?
Prigozjin en Poetin hebben een lange geschiedenis samen. De twee zijn generatiegenoten uit Leningrad, het huidige Sint-Petersburg. Terwijl Poetin carrière maakte bij de KGB, zat Prigozjin negen jaar vast vanwege diefstal, fraude en het inzetten van minderjarigen bij criminele activiteiten.
Na zijn vrijlating begint Prigozjin een hotdogkraam. Hij blijkt een handige ondernemer. In de chaos van de jaren negentig weet hij een succesvolle fastfoodketen op te bouwen, later aangevuld met chique restaurants. In een van die zaken, het drijvende New Island-restaurant, moet Poetin kennis hebben gemaakt met Prigozjin. Zo komt Prigozjin aan de bijnaam 'Poetins kok'.
Al snel is duidelijk dat de twee een goede band hebben. Prigozjin haalt miljoenencontracten binnen en mag staatsbanketten verzorgen. De president zelf heeft altijd benadrukt dat de oligarch los staat van het Kremlin, maar dat is volgens Rusland-kenner Catherine Belton onwaarschijnlijk. In haar boek De mannen van Poetin schrijft ze: "Alle 'private' zakenlieden die ertoe doen, zijn in zekere zin agent van de staat."
Poetin en Prigozjin in 2010, bij een rondleiding door een fabriek van Prigozjin waar schoollunches worden gemaakt:
Prigozjin wordt steeds vaker ingezet om de vuile klusjes op te knappen. Zo financiert hij een 'trollenfabriek' in Sint-Petersburg. Die organisatie verstoort sinds 2013 het wereldwijde web met online propaganda, nepnieuws en desinformatie. Rond het Oekraïne-referendum in Nederland, de Brexit-campagne en de Amerikaanse verkiezingen van 2016 duiken deze berichten veelvoudig op. De VS plaatste hem daarom op de sanctielijst.
In die tijd wordt ook duidelijk dat Prigozjin het brein is achter de Wagner-groep, een huurlingenleger dat wereldwijd opereert en berucht is om het veelvoudig begaan van oorlogsmisdaden. Deze militairen worden goed betaald en zijn over het algemeen beter getraind en uitgerust. De Wagner-groep opereert los van het Russische leger, maar werkt er wel nauw mee samen.
Pas in 2022 geeft Prigozjin toe de militiebaas te zijn. Hij verklaart dat hij het huurlingenleger tijdens de oorlog in Oost-Oekraïne in 2014 heeft opgericht omdat de "helft van de paramilitaire eenheden oplichters waren. Daarom heb ik wapens, kogelwerende vesten en specialisten gezocht die mij konden helpen."
Slag om Bachmoet
Na jaren van onzichtbaarheid treedt Prigozjin steeds meer op de voorgrond. Vooral bij de maandenlange strijd om de stad Bachmoet trekt hij dit voorjaar de aandacht. Hij wil laten zien dat zijn Wagner-groep kan wat het reguliere Russische leger niet kan. Prigozjin haalt steeds steviger uit naar het Kremlin, omdat hij zich in de steek gelaten voelt. Zo zou hem munitie worden onthouden.
Zijn tirades tegen Moskou worden steeds feller. In mei publiceert hij een video van een veld vol omgekomen huurlingen. Prigozjin staat ervoor en haalt in talloze scheldwoorden uit naar defensieminister Sjojgoe en chefstaf Gerasimov. Hij zegt zijn troepen uit Bachmoet terug te trekken. Z'n razernij lijkt gehoord te worden, want hij blijft.
Uiteindelijk valt Bachmoet in mei in Russische handen. President Poetin dankt expliciet zijn oude cateraar voor zijn cruciale rol. Prigozjin voelt zich oppermachtig en lijkt niet geremd te worden in zijn uithalen naar de Russische elite. Deze maand roept hij in een speech van een uur op tot standrechtelijke executie van Sjojgoe en Gerasimov en hint hij op revolutie en burgeroorlog.
Prigozjin draagt Bachmoet over aan het Russische leger en trekt zich terug, ver achter de frontlinies. Stil blijft hij niet: de afgelopen weken toert hij door Rusland met een praatsessie, onder de dubbelzinnige naam 'Wagner, het tweede front'. In verschillende provinciesteden worden Prigozjin-posters en folders gespot. Zijn populariteit groeit onder de gewone burgers.
Aanval van achteren
De ruzie met het ministerie van Defensie escaleert. Moskou wil dat alle milities en huurlingenlegers, zoals Wagner, vóór 1 juli onder controle zouden komen van het Russische ministerie van Defensie. Dwarsligger Prigozjin weigert. Met een stunt levert hij een 'contract' af op het ministerie, waarbij juist Wagner de controle over het ministerie krijgt.
Het blijkt geen grap, maar een serieus dreigement.
Twee weken geleden gijzelden Wagner-troepen een Russische commandant, omdat hij opdracht zou hebben gegeven op de Wagner-groep te schieten. Gisteren zou een Wagner-kamp "van achteren" met raketten zijn aangevallen. Prigozjin haalt keihard uit naar het ministerie van Defensie en neemt in één nacht controle over de legerfaciliteiten in de stad Rostov.
In al zijn tirades noemde Prigozjin nooit de naam van Poetin. Dat riep de vraag op of Poetin hem in bescherming nam. Maar na vandaag lijkt het onwaarschijnlijk dat de twee ooit nog samen door een deur kunnen.
Wie zijn de Russen die voor Prigozjin vechten? Nieuwsuur achterhaalde de identiteit van tientallen huurlingen:
