Volodymyr Zelensky: van komiek naar 'doelwit #1'

• Christiaan Paauwe

  Redacteur Buitenland

"Ze vertellen jullie dat wij nazi's zijn. Hoe kan een land bestempeld worden als nazistaat als we 8 miljoen levens hebben opgeofferd om het nazisme te vernietigen? Hoe kan ik een nazi zijn, als mijn grootvader de oorlog heeft overleefd als militair in het Sovjetleger?" Wanneer Volodymyr Zelensky donderdagochtend in een tv-toespraak de Tweede Wereldoorlog aanhaalt, doet hij dit bewust in het Russisch. De 9 minuten durende toespraak is een laatste poging om Russen ervan te overtuigen dat Oekraïne niet de vijand is. Dat Oekraïne geen aanval op de Donbas gepland heeft en dat daar geen genocide plaatsvindt op Russen of de Russischtalige bevolking.

"Maar als wij worden aangevallen, als ze ons land proberen af te nemen, onze vrijheid, onze levens en de levens van onze kinderen, dan zullen we ons verdedigen", waarschuwde Zelensky in dezelfde toespraak. "Als jullie ons aanvallen, zullen jullie onze gezichten zien, niet onze ruggen." De boodschap blijkt tevergeefs, want de bombardementen van Rusland zijn dan al begonnen.

Bekijk hier volledige speech die Zelensky kort na de Russische inval hield:

De 44-jarige politieke nieuwkomer Zelensky werd in 2019 met 73 procent van de stemmen gekozen tot president van Oekraïne. Het was een ongekende opmars van de voormalige komiek en acteur: binnen korte tijd veroverde zijn nieuwe partij Dienaar van het Volk ook een ruime meerderheid in de Verkhovna Rada - het Oekraïense parlement.

Zelensky zette in op verdere toenadering tot het Westen - hopend op het NAVO-lidmaatschap - en beloofde een einde te maken aan de oorlog in het oosten van zijn land. Twee ambities die voor president Poetin onverteerbaar waren. Nu, drie jaar later, blijkt de maat vol voor het Kremlin en heeft Poetin de oorlog verklaard aan het buurland.

De aangewezen man

"Zelensky probeerde in zijn speech uit te leggen dat er geen reden is voor het Russische leger om binnen te vallen - omdat hij zelf ook uit het oosten van Oekraïne komt", zegt Lisa Gaufman. De in Rusland geboren onderzoeker politicologie is docent aan de Rijksuniversiteit Groningen. Volgens haar heeft Zelensky een unieke positie in deze crisis. Omdat hij zelf oorspronkelijk Russisch is, lijkt hij de aangewezen man om de Russen ervan te overtuigen dat de aantijgingen van genocide in het oosten van Oekraïne onwaar zijn.

Tegelijkertijd kennen ook in Rusland veel mensen hem van zijn vroegere optredens als komiek - die hij in het Russisch deed. "Ik weet nog dat ik zelf op school in Rusland zijn grapjes herhaalde", zegt onderzoeker Gaufman. "Hij was ontzettend populair als Russisch sprekende komiek. Veel Russen zullen weten dat hij geen fascist is."

"Hij is retorisch goed, wat niet zo gek is voor een voormalig acteur", zegt Rusland- en Oekraïne-kenner Hubert Smeets. "En op belangrijke momenten spreekt hij in twee talen: het Oekraïens en het Russisch. Daar probeert hij heel duidelijk mee te maken, ook bij de Russen in Rusland zelf, dat er geen sprake is van genocide tegen Russen of de Russische taal, zoals Poetin de afgelopen weken steeds heeft beweerd."

Westen te traag

Toen de Amerikanen begonnen te waarschuwen dat Rusland elk moment Oekraïne zou kunnen binnenvallen, reageerde Zelensky bedaard. Hij maande de bevolking tot kalmte. Een grootschalige invasie was voor Oekraïners moeilijk voor te stellen. Maar zijn toon verscherpte naarmate de weken vorderde. Ook tegen het Westen, dat volgens hem niet snel genoeg optrad om Oekraïne - immers al acht jaar een 'schild' tegen Rusland - te beschermen. "We hebben niks meer aan jullie sancties als de bombardementen al zijn begonnen", zei Zelensky tegen een volle zaal met politieke kopstukken in München afgelopen weekend.

Zelensky richt zich in zijn toespraken tot de Russen om hen duidelijk te maken dat het niet alleen maar gaat om een strijd tussen nationalisten in Oekraïne en imperialisten in het Kremlin, concludeert Smeets. "Maar dat Oekraïne een democratisch politiek systeem wil opzetten, dat zich onderscheidt van het autocratische Rusland." Op Russische staatsmedia klinkt daar niets van door.

Vanavond publiceerde Zelensky nog een boodschap op sociale media:

"Het is zo cynisch dat Poetin zegt dat hij Oekraïne wil denazificeren", zegt onderzoeker Gaufman "Feit is dat Zelensky Russisch spreekt en bovendien is hij de eerste Oekraïense president met een Joodse achtergrond. Juist in Rusland worden mensen die demonstreren tegen de oorlog opgepakt."

Zelensky lijkt niet van plan om op te geven. Wel herhaalt hij steeds dat hij wil praten met Poetin, maar die stelde vandaag als voorwaarde voor een gesprek dat Oekraïne demilitariseert. In de tussentijd haalt Zelensky alles uit de kast voor de verdediging van Oekraïne. Burgers worden opgeroepen om met molotovcocktails de Russische militairen te bestoken. Gisteren kondigde de president de algehele mobilisatie af: volwassen mannen mogen het land niet verlaten, maar moeten beschikbaar zijn om mee te vechten.

Rusland wil zo snel mogelijk korte metten maken met het Oekraïense leiderschap. "Volgens onze informatie heeft de vijand mij bestempeld als doelwit nummer 1, en mijn familie als doelwit nummer 2", zei Zelensky op de televisie vlak voor het beleg van Kiev. "Ik blijf in de hoofdstad, mijn familie is in Oekraïne, inclusief mijn kinderen. Wij zijn geen verraders, maar burgers van Oekraïne."