Misstanden bij The Voice: hoe ga je om met misbruik van afhankelijkheidsrelaties?

"Nu die doofpot omgooien en de waarheid op tafel", schreef Chantal Janzen vandaag op Instagram. De presentatrice verwijst daarmee naar de berichten over The Voice of Holland die gisteren naar buiten kwamen. Maar hoe doe je zoiets binnen een organisatie waar volgens verschillende bronnen niet een, maar meerdere personen zich schuldig maken aan seksueel grensoverschrijdend gedrag?

RTL en productiemaatschappij ITV hebben een extern onafhankelijk onderzoek aangekondigd. Een van de experts op dat gebied is Tamara de Reu. Als organisatiepsycholoog ongewenst gedrag wordt ze regelmatig door bedrijven en instellingen ingeschakeld om dit onderzoek te doen. Toen ze het nieuws over The Voice hoorde gingen er bij haar alarmbellen rinkelen.

"Dit roept het gevoel op dat er al langere tijd iets aan de hand is", zei ze in radioprogramma Met het Oog op Morgen. "Dit klinkt als een ernstige en serieuze zaak waar veel mensen bij betrokken kunnen zijn."

Op het moment dat dit soort berichten naar buiten komt bij organisaties begint De Reu haar gesprekken altijd bij de betrokkenen. "Je hoort dan al snel over welke mensen het gaat, en die hebben ook hun kant te vertellen. Vervolgens kijk je: wat is er binnen de organisatie al gebeurd? Is er al ondersteuning geweest voor de betrokkenen? Maar dat gaat vaak over medewerkers. Bij de kwestie waar we het nu over hebben is dat mogelijk anders. Dat weten we nog niet precies."

Ze wijst erop dat grenzen in de creatieve wereld vaak vager zijn. "Daar is vaak ook een belangrijke fysieke component en er zijn veel machtsverhoudingen." Dat ziet ook Linda Duits, mediawetenschapper aan de Universiteit van Amsterdam. "Het is vervelend dat dit gebeurt, maar dit nieuws verrast mij niet meer; dit is een industrie waar afhankelijkheidsrelaties een rol spelen."

Voorkomen dat dit gebeurt blijft ingewikkeld. "Het is heel naar dat gaandeweg mensen beschadigd raken", zegt De Reu. "Maar je ziet dat hier de laatste jaren aan gewerkt wordt. Ik zie dat mensen op steeds meer plekken met elkaar in gesprek gaan over omgangsvormen, ook in de culturele sector. Je ziet dat het vangnet ook beter ingericht wordt; als er iets aan de hand is moet duidelijk zijn bij wie je terechtkunt." Ze wijst erop dat dit ook bij een programma als The Voice kan. "Je kunt bij iedereen duidelijk aangeven: als er iets is, kun je hier terecht. Daar kan ook een vertrouwenspersoon aanwezig zijn."

"Het is belangrijk dat je als werkgever er alles aan doet om een veilige werkplek te creëren voor je werknemers", zegt Duits. "Als er vriendschappelijke- of familierelaties in het spel zijn tussen machtige personen dan is het heel ingewikkeld om zoiets aan te kaarten."

Macht

Ze verwijst hiermee naar de positie van Rietbergen bij The Voice. Hij is getrouwd met Linda de Mol. Haar broer John de Mol is de eigenaar van Talpa, het bedrijf dat The Voice bedacht en lange tijd produceerde. "Hij is natuurlijk niet gewoon de pianist bij dat programma. Dat is wat dit ook buitengewoon ingewikkeld maakt. Als de man die je ongepaste berichten stuurt ook in nauw contact staat tot de machtigste man in de Nederlandse showbusiness. Dan is er zeker sprake van een machtsrelatie."

De Reu komt tot eenzelfde conclusie. "Bij een organisatie waar macht een rol speelt is zeggen dat je iets onprettigs hebt ervaren soms heel ingewikkeld. Mensen zijn dan bang voor de consequenties." RTL Boulevard meldde gisteren dat er inmiddels een appgroep met slachtoffers van grensoverschrijdend gedrag bij The Voice is. Daar zouden meer dan veertig mensen in zitten. Vergelijkbare reacties heeft De Reu eerder gezien. "Meestal gebeurt zoiets als een of twee mensen zich hebben uitgesproken. Dan denken anderen: ik ben niet alleen."

Reprimande

"Meer mensen moeten dit toch gezien hebben?", vraagt Duits zich af. "Het is natuurlijk een beetje speculeren, maar je ziet bij dit soort zaken vaak dat mensen het wisten. Het probleem is dat daar toch vaak niets van gezegd wordt, zeker als dat schadelijk kan zijn voor je carrière."

De Reu zegt dat het belangrijk is om te weten wat er gebeurd is nadat er meldingen over Rietbergen gedaan zijn. In zijn verklaring zei hij dat hij een aantal jaar terug "al streng toegesproken is door zijn opdrachtgever". Volgens zijn advocaat is dat Talpa, dat later werd overgenomen door productiebedrijf ITV. Toch mocht hij na die reprimande gewoon aan blijven schuiven als bandleider bij The Voice.

"Wij weten niet waar hij toen op aangesproken is. Was dat één geval? Of wist zijn werkgever dat er meer speelde? Dat is onduidelijk." De Reu vraagt zich daarbij af wanneer Rietbergen op zijn vingers is getikt. Sinds de #MeToobeweging is er veel veranderd. In het verleden was het niet gebruikelijk om meteen een onderzoek te starten. "Dat gebeurde alleen bij een formele klacht."