Meike Wijers
correspondent Oceanië
Meike Wijers
correspondent Oceanië
Het wordt de grootste zaak ooit voor het Internationaal Gerechtshof in Den Haag, aangedragen door een van de kleinste landen ter wereld. Vanaf vandaag buigt het hof zich over de vraag welke wettelijke verplichtingen landen hebben om klimaatverandering te stoppen. Het is een initiatief van Vanuatu, een eilandstaat in de Stille Oceaan. Het land hoopt hiermee wereldwijde klimaatactie af te dwingen.
De vijftien rechters van het hof gaan zich bezighouden met twee vragen. De eerste is: welke verplichtingen hebben VN-lidstaten volgens het internationaal recht om andere lidstaten én toekomstige generaties te beschermen voor de desastreuze klimaatverandering? En als lidstaten veel broeikasgassen blijven uitstoten en niet genoeg actie ondernemen om dit te verminderen, wat zijn dan de juridische gevolgen? Er wordt speciaal gekeken naar de gevolgen van klimaatverandering voor kwetsbare landen, zoals kleine eilandstaten.
Hoogste aantal getuigen ooit
De komende twee weken krijgen naast Vanuatu nog bijna honderd andere landen en enkele organisaties de kans om te getuigen voor de rechtbank van de Verenigde Naties. Het is het hoogste aantal getuigen dat ooit is gehoord in de tachtigjarige geschiedenis van het hof.
"We willen dat het hof bevestigt dat de verwoesting van het klimaat onrechtmatig is", zegt de Nederlandse Margaretha Wewerinke-Singh, die het juridische team leidt.
Na jarenlang lobbyen is het Vanuatu gelukt om brede steun te krijgen voor het plan om het hof om advies te vragen. De kleine eilandstaat ligt midden in de Stille Oceaan, ten oosten van Australië. Er wonen zo'n 320.000 mensen verspreid over 83 eilanden, die vaak niet meer dan een meter boven de zeespiegel liggen. Vanwege klimaatverandering zien de inwoners steeds vaker delen van hun land onder water verdwijnen.
"Wij staan aan de frontlinie van ernstige klimaatverandering. Als het zo doorgaat, is ons land binnen vijftig jaar compleet onleefbaar", zegt Vanuatu's klimaatgezant Ralph Regenvanu tegen de Australische omroep ABC.
Een kerkhof op Vanuatu spoelt weg door erosie:
Niet alleen Vanuatu merkt de gevolgen van klimaatverandering. De wereldwijde zeespiegel stijgt sneller dan ooit. Dat komt voornamelijk door de opwarming van de aarde, waardoor zowel het water uitzet als de ijskappen smelten. Het jaar 2023 was wereldwijd het warmste jaar ooit gemeten. Het was 1,48 graden warmer dan in de pre-industriële periode tussen 1850 en 1900 - net onder de 1,5 graad die tijdens de klimaattop in Parijs is afgesproken.
Teleurstelling
Maar ondanks de beloftes die gemaakt worden op de VN-klimaattoppen gebeurt er concreet veel te weinig, vinden veel landen die de meeste gevolgen van klimaatverandering ondervinden. Na de 29ste klimaattop in de Azerbeidzjaanse hoofdstad Bakoe overheerste de teleurstelling. In plaats van de gehoopte 1300 miljard dollar aan klimaatsteun voor arme landen, eindigden de onderhandelingen op 300 miljard dollar per jaar. Vertegenwoordigers van armere landen waren woest.
"We zagen in Bakoe opnieuw dat er niet geluisterd wordt naar de kwetsbare eilandstaten die de meeste gevolgen van klimaatverandering ondervinden", aldus Regenvanu.
Daarom willen ze niet meer onderhandelen, maar actie afdwingen bij de rechter. Maar daarvoor is eerst een juridisch kader nodig. Daarom wordt er advies gevraagd bij de hoogste rechtbank ter wereld. Het is voor het eerst dat het Internationaal Gerechtshof zich uitlaat over klimaatverandering.
Het idee komt van een groep rechtenstudenten van de University of the South Pacific in Port Vila, de hoofdstad van Vanuatu. Zij bedachten vijf jaar geleden het plan om de hoogste rechtbank om advies te vragen over het juridische vraagstuk van aansprakelijkheid. De regering van Vanuatu sloot zich aan bij het initiatief.
Voor Cynthia Houniuhi, een van die studenten die erbij betrokken was, betekent het erkenning van wat ze dagelijks meemaakt. "Klimaatverandering raakt ons leven heel direct", zegt tegen de Australische omroep ABC. Ze komt van de Salomonseilanden, die ook in de Stille Oceaan liggen en waar klimaatverandering grote problemen veroorzaakt. "We wilden niet accepteren dat we niets konden doen."
Niet bindend
Hoewel het advies van het hof niet juridisch bindend is, kan het toch grote gevolgen hebben. Als de rechters concluderen dat landen er alles aan moeten doen om de schade in andere landen te voorkomen en de uitstoot van broeikasgassen zo veel mogelijk te beperken, kan dat het begin zijn van talloze nieuwe klimaatrechtszaken.
Dat kan vervuilende landen in de toekomst mogelijk juridisch verplichten om bij te dragen aan het herstellen van de schade die andere landen lijden. De ogen van de wereld zijn daarom de komende tien dagen gericht op Den Haag. De verwachting is dat het hof in de loop van volgend jaar met een oordeel komt.
