Primeur voor eilandengroep Vanuatu: klimaatactie afdwingen via rechter
Meike Wijers
correspondent Australië
Een grote overwinning voor een klein land: Vanuatu, een eilandengroep in de Stille Oceaan, heeft genoeg internationale steun om wereldwijde klimaatactie af te dwingen via het Internationaal Gerechtshof in Den Haag.
Het land wil dit belangrijkste gerechtshof binnen de Verenigde Naties juridisch advies vragen over de verplichtingen van rijke landen om klimaatverandering te beperken. Ook Nederland heeft zich aangesloten bij dit initiatief, net als ruim honderd andere landen zoals Australië, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. Het Internationaal Gerechtshof houdt zich bezig met geschillen tussen staten.
"Vanuatu heeft minder dan 0,0001 procent bijgedragen aan de mondiale uitstoot. Wij hebben dit probleem niet veroorzaakt. Dat moet de wereld erkennen", zegt minister van Klimaatverandering Regenvanu.
Het is een grote stap voor Vanuatu, dat slechts zo'n 320.000 inwoners telt. De archipel telt zo'n 83 eilanden, slechts veertien daarvan zijn groter dan 100 vierkante kilometer. Het is een van de meest afgelegen landen ter wereld, midden in de Stille Oceaan op zo'n 1800 kilometer van Australië.
Het juridische team van de regering wordt geleid door de Nederlandse Margaretha Wewerinke-Singh. Zij doceerde aan de universiteit in Vanuatu en raakte zo bij het initiatief betrokken. Wewerinke-Singh is blij dat zoveel landen het initiatief van Vanuatu steunen. Ze heeft er hard voor gelobbyd. Een unieke gebeurtenis, vindt ze: "Het zou voor het eerst zijn dat het Internationaal Gerechtshof zich uitlaat over klimaatverandering."
Tropische cycloon
Het nieuws komt terwijl tropische cycloon Judy net voorbij is geraasd. Vooral hoofdstad Port Vila op het eiland Efate en de kleinere eilanden Tanna en Erromango hebben schade. Volgens het Rode Kruis zijn meer dan 160.000 mensen getroffen.
Maar terwijl de schade van cycloon Judy nog niet is vastgesteld, heeft de volgende tropische storm zich al aangediend: vandaag komt cycloon Kevin aan land.
De vorige keer dat Vanuatu getroffen werd door een grote tropische cycloon was in 2015. Cycloon Pam richtte zo veel schade aan, dat het land nog steeds niet is hersteld. Minister Regenvanu zegt dat er niet genoeg geld is. "Die storm heeft ons 64 procent van ons bruto nationaal product gekost."
Frontlinie van klimaatcrisis
Vanuatu staat aan de frontlinie van de klimaatcrisis. De stijgende zeespiegel spoelt steeds meer land weg en vanwege klimaatverandering komen dit soort verwoestende orkanen vaker voor. Daarom is het volgens Regenvanu logisch dat het kleine land het voortouw neemt bij dit initiatief.
"Vanuatu wordt volgens de World Risk Index van de Verenigde Naties gezien als het land dat het meest kwetsbaar is voor klimaatverandering en natuurrampen", zegt de minister. "We zitten daardoor in een unieke positie. We voelen de morele noodzaak om ervoor te zorgen dat er ambitieuzere maatregelen worden genomen tegen klimaatverandering."
Over enkele weken wordt er officieel gestemd over het voorstel tijdens de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. Maar omdat een meerderheid van VN-landen al steun heeft uitgesproken, is de kans groot dat het wordt aangenomen en dat het Hof zich dus over de klimaatvraag zal buigen.
Is het oordeel inderdaad dat landen verplicht zijn passende klimaatactie te ondernemen, dan heeft dat volgens Wewerinke-Singh potentieel een grote impact, ook al is een advies van het Hof niet juridisch bindend: "We hopen natuurlijk dat landen door zo'n advies zelf actie ondernemen. Maar doen ze dat niet, dan kunnen bezorgde burgers, klimaatorganisaties en staten ze voor de rechter dagen. Met dit advies staan ze een stuk sterker."
Geen steun VS en China
Klimaatactie afdwingen via de rechtbank gebeurt steeds vaker. Er zijn volgens Wewerinke-Singh al meer dan 2000 klimaatrechtszaken geweest of nog gaande. In Nederland werd de regering in 2019 op de vingers getikt vanwege ontoereikend klimaatbeleid.
"Dit zou een soort Urgendazaak voor alle 193 lidstaten van de VN kunnen zijn", zegt de jurist. Welke landen dit vooral zouden moeten vrezen? "De grote uitstoters, van nu en van het verleden, die niet genoeg doen en niet solidair zijn met de landen die het hardst worden getroffen."
De twee landen met de hoogste uitstoot ter wereld, de Verenigde Staten en China, hebben hun steun aan het initiatief van Vanuatu nog niet toegezegd. Ook Indonesië en India, die erg afhankelijk zijn van steenkool, hebben niet beloofd Vanuatu te steunen.
Minister Regenvanu wil niet dat het initiatief tot polarisatie leidt. De tekst van het voorstel is daarom zorgvuldig opgesteld, en er wordt uitdrukkelijk niet gevraagd om compensatie of herstelbetalingen. "We willen dat zoveel mogelijk landen dit initiatief steunen, en beloftes nakomen. Alleen dan is de veiligheid van onze bevolking gewaarborgd."
