De Pakistaanse luchtvaartmaatschappij PIA heeft Nederland eind september aangeboden om een grote groep mensen te evacueren uit de Afghaanse hoofdstad Kabul. Het zou gaan om ruim 300 mensen, maar Nederland heeft dat aanbod afgeslagen. Dat blijkt uit documenten die in handen zijn van de NOS na een WOB-verzoek, een verzoek op basis van de Wet Openbaarheid van Bestuur.
Waarom het ministerie van Buitenlandse Zaken besloot het aanbod van PIA af te slaan wordt niet helemaal duidelijk uit de stukken. Een mail van één van de ambtenaren suggereert dat het is gebeurd vanwege een gebrek aan opvangplekken in Nederland.
Het ministerie ontkent dat een gebrek aan opvangcapaciteit de reden was om niet in te gaan op het aanbod van PIA. "Omwille van de veiligheid van de mensen in Afghanistan is er toen voor gekozen geen gebruik te maken van dit aanbod, omdat er in die fase nog veel onduidelijkheid bestond over de veiligheidssituatie in Kabul. Het ministerie wilde niet het risico nemen om in één keer een grote groep bloot te stellen aan een zeer onzekere situatie ter plekke."
Opvallend is wel dat dat veiligheidsargument in de vrijgegeven stukken nergens wordt genoemd. De kleinere groepen met als eindbestemming Nederland vlogen uiteindelijk alsnog in volle vliegtuigen, maar daar zaten ook veel mensen in die door andere landen werden geëvacueerd.
Dat Nederland het verzoek afsloeg is opvallend. Er waren op dat moment nog honderden Nederlanders in Kabul die wilden worden geëvacueerd en Nederland had een maand eerder ook veel Afghanen die op de Nederlandse evacuatielijst stonden moeten achterlaten in de hectiek rond de machtsovername van de Taliban.
"We doen er alles aan"
Toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Ben Knapen zei half oktober in de Tweede Kamer over de evacuaties: "We doen er alles aan om het zo snel mogelijk te doen". En: "De vluchten zijn schaars en je kunt niet simpelweg een kaartje kopen. Wanneer we de mensen hierheen krijgen die we er nu nog uit willen halen en die wij hebben geïdentificeerd, weet ik dus niet precies."
NOS-correspondent Daisy Mohr sprak vorig jaar december in Qatar met de geëvacueerde Najla, wier Nederlandse man door de Taliban werd vermoord:
Toch bespraken Nederlandse ambtenaren twee weken daarvoor nog dat Pakistan International Airlines (PIA) 329 mensen tegelijk mee zou kunnen nemen vanuit Kabul. Als Nederland er niet in slaagde om het vliegtuig vol te krijgen, dan zouden volgens de ambtenaren andere landen die plekken wel vullen.
Er waren op dat moment al acht vluchten door PIA uitgevoerd voor andere landen die mensen uit Afghanistan wilden evacueren en er stond nog één vlucht gepland die al volgeboekt was. PIA had zich dus bewezen. Bovendien waren de kosten gedaald, volgens de ambtenaren, wat suggereert dat de mogelijkheid al eerder is besproken.
De Taliban namen Afghanistan heel snel over. Hoe kon dat gebeuren? NOS op 3 legt het uit in onderstaande video:
Een paar dagen later schrijft één van de ambtenaren dat er nog ruim 150 Nederlanders in Afghanistan zijn voor wie nog geen vlucht is gevonden. Daarnaast zijn er iets meer dan honderd Afghanen die in aanmerking komen voor evacuatie door Nederland, die ook allemaal een paspoort hebben.
Toch wordt het aanbod van PIA afgeslagen. "Met deze aantallen kan er in principe een charter gevuld worden," schrijft de ambtenaar. "Maar zoals gisteren is bepaald zullen we de PIA route eerst gebruiken voor kleine groepjes (15 - 20 personen)". Onduidelijk is waarom die keuze is gemaakt.
'COA zit echt propvol'
Een sluitende verklaring voor deze strategie geven de stukken niet, maar opvallend is dat één van de ambtenaren wijst na overleg met het COA op een tekort aan opvangplekken in Nederland. "het COA zit echt propvol ze zoeken naar extra locaties waar ze mensen kwijt kunnen (was maandag ook op NOS Journaal) dus we zullen de groepjes waarschijnlijk vrij klein moeten houden Een heel vliegtuig vol wordt een uitdaging zowel op Schiphol als in de opvang."
Een andere ambtenaar antwoordt daarop dat dit niet op ambtelijk niveau kan worden besloten. "Als gebrek aan opvangplekken ons werkelijk zou gaan beperken in het uitvliegen moeten we dat tijdig op hoog en politiek niveau bespreken Daar moet dan een politieke afweging worden gemaakt."
Het kabinet volgde in de maanden erna de strategie waarbij steeds kleinere groepen naar Pakistan of naar Qatar werden gevlogen. Daardoor moest een deel van de groep waar het om ging wel veel langer wachten, terwijl uit de stukken ook blijkt dat het ministerie de situatie in Afghanistan snel zag verslechteren.
Hoe kon het kabinet dit afslaan?
PvdA-Kamerlid Kati Piri wil uitleg van het kabinet, waarom het aanbod van PIA niet werd geaccepteerd. "Hoe kon het kabinet, na het aftreden van ministers en na de belofte aan de Kamer dat er alles aan werd gedaan om onze Afghaanse oud-medewerkers te evacueren, een dergelijk aanbod afslaan?"
Ook wil ze weten of de overvolle opvang in Nederland inderdaad de reden was om het aanbod af te slaan. "De boodschap 'blijf maar ondergedoken, want wij zitten vol' is op geen enkele manier te rechtvaardigen."
