De Paasdagen waarin politiek Den Haag zich zou bezinnen zijn voorbij. Vandaag wordt de formatie weer opgestart. Voorzichtig, is het idee, want er is iets stukgegaan en niemand lijkt zo een-twee-drie te weten hoe het verder moet.
Allereerst staat een herhaling op het programma van de bijeenkomst met zeventien fractievoorzitters in de zogenoemde Rooksalon van de Tweede Kamer. De vorige vergadering van dien aard, daags na de verkiezingen, resulteerde in het aanstellen van verkenners Jorritsma en Ollongren.
Vandaag wordt er gesproken over het aanstellen van een informateur. Daarna volgt een Kamerdebat waarin die wordt aangewezen. Volgens de Kamer vraagt de ontstane situatie om "een gezaghebbende, onafhankelijke informateur met een grotere afstand tot de actuele politiek".
Telefonisch overleg
Over de precieze opdracht van de informateur is de afgelopen dagen veel telefonisch overleg geweest tussen verschillende fractievoorzitters, onder wie de hoofdrolspelers van vorige week: Rutte, Kaag en Hoekstra. Minister van Staat Herman Tjeenk Willink lijkt voor de hand te liggen om de functie in te vullen. Als PvdA'er heeft hij in ieder geval genoeg afstand tot Rutte en zijn partij.
Die afstand is nodig vanwege de rol van de VVD-leider in de mislukte verkenningsfase. Het resulteerde afgelopen donderdag in een motie van afkeuring gesteund door de hele Kamer (minus de VVD), vanwege Ruttes aandeel in de veelbesproken notitie 'positie Omtzigt, functie elders' in de stukken van de verkenners. En zijn bewering dat hij dat aandeel was vergeten.
Ik zou niet doorgaan, maar ik ben een ander mens.
Wat Rutte had gedaan stond volgens verschillende partijen voor een "oude politieke cultuur" waarin tegenspraak zoals die van het kritische Kamerlid Omtzigt niet wordt gewaardeerd. Een cultuur die uiteindelijk kan bijdragen aan affaires zoals die van de kinderopvangtoeslagen.
Een motie van wantrouwen haalde het net niet. CDA, ChristenUnie en D66 steunden die motie niet, zodat Rutte leiding kan blijven geven aan hun demissionaire kabinet in deze crisistijd. Wat niet betekent dat die drie partijen zitten te springen om deelname aan een kabinet-Rutte 4. Dat bleek nog tijdens het debat waarin ook CDA-leider Hoekstra en D66-leider Kaag niet mild waren. "Ik zou niet doorgaan, maar ik ben een ander mens", zei de laatstgenoemde.
Kijk hier 14 uur debat in een kleine 4 minuten:
En het werd nog wat duidelijker voor Rutte tijdens de bezinningsperiode. ChristenUnie-leider Segers zei zaterdag niet meer met hem in een volgend kabinet te willen, omdat er iets is geknapt. Rutte kan geen "geloofwaardige drager van de nieuwe politieke cultuur" zijn, concludeerde de partij. Een kabinet met VVD zonder Rutte kan overigens wel, wat betreft de ChristenUnie. GroenLinks en SP staan er hetzelfde in.
"Een judaskus", zei oud-VVD-Kamerlid Gert-Jan Oplaat over de uitlatingen van Segers en de rest van de VVD denkt er ongeveer hetzelfde over. Het verhaal dat door die partij de afgelopen dagen eensgezind naar buiten werd gebracht: Rutte heeft het land tien-en-een-half jaar door allerlei crises geloodst, hij heeft verreweg de meeste stemmen gekregen, dus hij blijft.
Niet expliciet genoemd, maar op de achtergrond speelt daarbij ook nog een rol dat er geen echte troonopvolger klaarstaat bij de VVD. De demissionair premier zelf zei in reactie op Segers "strijdbaar" te zijn, door te gaan als VVD-leider en dus gewoon als een van de zeventien partijen de formatie in te gaan.
Fikse kluif
Ogenschijnlijk een patstelling dus. De VVD wil Rutte niet laten vallen en zonder de liberalen lijkt een stabiele coalitie lastig. Voor een meerderheidskabinet zonder VVD (en zonder de PVV waarmee bijna niemand wil) heb je al gauw meer dan een handvol partijen nodig.
Genoemd wordt dan bijvoorbeeld de combinatie D66/CDA/SP/PvdA/GroenLinks/PvdD/CU. Die komen met zijn zevenen aan een krappe meerderheid van 76 zetels. Dat lijkt niet werkbaar. Een andere optie is een minderheidskabinet, maar daaraan kleven ernstige nadelen, bijvoorbeeld dat de constructie meestal de eindstreep niet haalt.
Een fikse kluif voor de nieuwe informateur dus. De verwachting is dat die eerst de tijd neemt om te werken aan vertrouwen tussen de partijen en daarna gaat kijken of er coalities mogelijk zijn. Mocht een formatie echt onmogelijk blijken, dan zou dat uiteindelijk kunnen leiden tot nieuwe verkiezingen. De zeventien fractievoorzitters komen vandaag om 11.00 uur bijeen.
