Het internet als echokamer: politieke filterbubbel is op YouTube snel gemaakt

• 

  Joost Schellevis

  redacteur Tech

Het is eenvoudig om je eigen 'filterbubbel' op YouTube te maken. Wie politieke video's op YouTube kijkt, krijgt meteen meer video's van die partijen op zijn voorpagina. Bovendien bedenken de slimme algoritmes van het videoplatform welke gerelateerde video's nog meer bij je passen, gebaseerd op je kijkgedrag, concludeert de NOS na gezamenlijk onderzoek met Pointer en De Groene Amsterdammer.

Video's van partijen van buiten je bubbel, komen vrijwel niet voor. Met uitzondering van Forum voor Democratie: video's van die partij komen voor op alle voorpagina's, al komen ze wel het vaakst voorbij als je zelf ook FvD-filmpjes kijkt. Waarom FvD-video's zo vaak opduiken, is niet duidelijk.

Zelf YouTube-accounts gemaakt

Voor dit onderzoek verzamelden we vier weken lang de aanbevelingen die we kregen op zes verschillende YouTube-accounts, die we speciaal voor dit onderzoek aanmaakten en allemaal bewust van politiek gekleurd kijkgedrag voorzagen (zie ook de verantwoording onderaan dit artikel).

Ruim de helft van alle zes voorpagina's wordt gevuld met allerlei neutrale video's: van sportfragmenten en muziek tot uitleg- en meditatiefilmpjes. Ook verschijnen op alle tijdlijnen video's van gevestigde media. YouTube-eigenaar Google laat weten dat het daar bewust moeite voor doet. "We hebben de afgelopen jaren enorm geïnvesteerd om van YouTube een betrouwbaardere bron voor nieuws en informatie te maken."

Je YouTube-voorpagina wordt voor een belangrijk deel bepaald door je eigen kijkgedrag. Wie bijvoorbeeld vooral video's van Forum voor Democratie, JA21 en Partij voor de Vrijheid bekijkt, krijgt vervolgens video's van die partijen aangeraden. Wie juist video's van linkse partijen kijkt, ziet meteen suggesties om meer video's van die partijen te bekijken.

Die politieke video's worden aangevuld met bijpassende video's van andere kanalen. Zo leidt het kijken van filmpjes van christelijke partijen voor een aanbod van religieus getinte video's: van psalmen tot kerkdiensten. Wie naar FvD- en PVV-filmpjes kijkt, komt dan weer vaker in aanraking met vloggers en media van rechtse signatuur, kanalen waar vooral fragmenten van rechtse politici worden gedeeld en accounts waar veel kritiek op de coronamaatregelen luidt.

Dat je zo veel video's te zien krijgt die in je eigen straatje liggen, is voor sommigen een risico, stelt media-onderzoeker Judith Möller van de Universiteit van Amsterdam. "De meeste Nederlanders vinden het fijn om divers geïnformeerd te worden."

Als mensen alleen maar video's kijken die hun eigen gelijk bevestigen, kunnen ze een filterbubbel in worden gezogen. "Mensen vinden het fijn om bevestigd te worden in hun eigen gelijk, en we zien dat algoritmes dat kunnen versterken", zegt hoogleraar psychologie Paul van Lange van de Vrije Universiteit.

Wel zijn de effecten op de stembus van sociale media gering en bereiken de traditionele media nog veel mensen. Möller: "Maar voor mensen met een afwijkende mening, die door weinig mensen wordt gedeeld, kan het door een filterbubbel lijken alsof heel veel mensen die mening delen."

Bovendien wordt je eigen wereldbeeld door die dynamiek bevestigd, stelt psycholoog Roos Vonk. "Je denkt: zie je wel, ik heb gelijk. Veel mensen houden geen rekening met alle video's die ze niet te zien krijgen."

Tegelijkertijd is de filterbubbel niet absoluut. Zo verschijnt het rechts georiënteerde GeenStijl ook in de bubbel van Bij1, NIDA en Denk. Hetzelfde geldt voor filmpjes van het coronasceptische Viruswaarheid.

Ook kwam in alle filterbubbels minimaal één video met een complot of misinformatie voorbij, vooral in de bubbel van Forum voor Democratie en de PVV en in de bubbel van NIDA, Bij1 en Denk. Die video's kwamen helemaal niet voorbij in een bubbel zonder politieke video's.

"In algemene zin is het zo dat onze systemen gemiddeld niet verwijzen naar meer niche-inhoud", zegt de Google-woordvoerder. "In de praktijk verwijzen ze juist naar meer populaire video's, zoals onder meer ook in dit onderzoek wordt aangetoond."

Het is maar de vraag of mensen op die video's klikken als ze eenmaal in een filterbubbel zitten. "Mensen zoeken niet bewust naar ontkrachting van hun ideeën", stelt Vonk.

Door alleen maar video's van gelijkgestemden te kijken, kunnen mensen radicaliseren. "Je gaat door het kijken van video's niet opeens totaal anders over een onderwerp denken. Maar binnen je eigen acceptatiezone, zoals we dat noemen, kan je mening hierdoor wel geleidelijk steeds meer opschuiven."

En dat kan echt iedereen gebeuren, benadrukt ze. "Denk nooit: ik ben genuanceerd, mij overkomt dat niet."