Pas de vaccinatiestrategie aan, zeggen deskundigen: niet 2 prikken, maar 1

• Carmen Dorlo

  redacteur Online

Het zou een veel snellere vaccinatiecampagne opleveren als de tweede prik bij het vaccineren wordt uitgesteld. Met de huidige beschikbare hoeveelheid kan de zorg dan veel sneller worden ontlast, omdat een groter deel van de samenleving beschermd is tegen ernstige corona.

Meerdere deskundigen pleiten voor deze aanpak: vaccineer nú iedereen met één prik, en begin over een tijdje pas met de tweede. Als dat al nodig is.

"Met die ene prik sla je al twee vliegen in een klap: de circulatie van het virus wordt minder en niemand wordt meer zo ziek dat ze in het ziekenhuis terechtkomen", zegt Ben van der Zeijst, emeritus hoogleraar vaccins, voormalig directeur van het Nederlandse Vaccin Instituut en voormalig hoofd Vaccins van het RIVM.

Ook immunoloog Dimitri Diavatopoulos van het Nijmeegse Radboudumc en vaccinoloog Gideon Kersten aan Universiteit Leiden zien de voordelen van de 'één-prik-vaccinatiestrategie'. "Met één prik kan je nog flink ziek worden door corona, maar niet meer er aan doodgaan. Dat is bemoedigend, want zo kan je nadenken over het openen van de scholen, restaurants en winkels. Die nood daar is ook enorm", zegt Kersten.

"Daarnaast zorgt die strategie voor minder afhankelijkheid van fabrikanten en een minder complexe logistiek", zegt Diavatopoulos.

De afgelopen dagen komen positieve wetenschappelijke geluiden naar buiten. Zo is de effectiviteit van het Pfizer-vaccin in Israël onderzocht waaruit blijkt dat na het zetten van één prik de gevaccineerden al deels beschermd waren en laat een grote Schotse studie zien dat de coronavaccins van Pfizer/BioNTech en AstraZeneca goed werken om ernstige ziekteverschijnselen te voorkomen. Studies naar het AstraZeneca-vaccin laten zien dat het uitstellen van de tweede prik bij dit vaccin zelfs zorgt voor een hogere effectiviteit.

Pas de vaccinatiestrategie dus aan, zeggen de immunologen. Ook al wordt er mogelijk geen groepsimmuniteit bereikt met slechts één prik. Dat betekent dat de anderhalvemetermaatregel nog niet kan worden opgeheven, maar de andere maatregelen hoogstwaarschijnlijk wel. "De transmissie kan niet helemaal geremd worden met één prik. Daardoor heb je altijd de kans dat een persoon iemand anders kan besmetten. Maar die persoon wordt dan niet meer ernstig ziek."

Volgens Diavatopoulos wordt er nu gevaccineerd met twee prikken omdat fabrikanten gewend zijn om op deze manier te werken. De tweede prik versterkt de werking van de eerste prik. Daarom zetten fabrikanten in op twee doses omdat dat de kans vergroot dat bewezen kan worden dat hun vaccin bescherming biedt.

De werkwijze van de fabrikanten werkt door tot in de Nederlandse vaccinatiestrategie, omdat het Europees Geneesmiddelenbureau een advies maakt op basis van die laatste fase. "Die keuze wordt niet gemaakt omdat we weten dat die tweede prik per se nodig is."

Daarom komt het in een later stadium soms voor dat het aantal prikken bij een vaccin wordt verminderd. "In eerste instantie wordt vooral gekeken naar de werkzaamheid, daarna pas naar andere dingen. Als het vaccin in de praktijk gebruikt wordt, kunnen andere conclusies worden getrokken over het aantal prikken", zegt Kersten. "Dan speelt er ook mee dat bij minder prikken de kosten lager zijn en minder bijwerkingen."

Toch blijven er vragen over deze strategie. Er is niet onderzocht wat er gebeurt als je alleen de eerste prik zet. Langzaam maar zeker komen die resultaten wel naar buiten, maar er is nog weinig bekend over langetermijneffecten. "We weten nog niet hoelang de bescherming blijft, daarom zijn we terughoudend. De studies die nu worden afgerond, laten wel echt bemoedigende resultaten zien", zegt Kersten.

Ook weet je niet zeker of de tweede prik hetzelfde effect heeft als je lang wacht, zegt Van der Zeijst. "Maar waarschijnlijk valt dat allemaal mee."

Behoorlijke dosis immuniteit

Immunoloog Cecile van Els is ook kritisch. "De tweede prik geef je niet voor niks. Het onderzoek in de testfase heeft aangetoond dat je afweer het coronavirus een stuk beter kan herkennen als de training door vaccinatie wordt herhaald." Langer uitstellen is eventueel nodig, maar afstellen is onverstandig, zegt Van Els. "Zeker met de opkomende varianten moet je een behoorlijke dosis immuniteit in de strijd gooien om daar nog grip op te houden."

Toch zijn immunologen Kersten, Diavatopoulos en Van der Zeijst ervan overtuigd dat de overheid nu moet overstappen op één prik. "We hebben geen zekerheid over de bescherming, of over de effectiviteit bij de tweede prik als je langer wacht. Maar is dat belangrijk, als je in de tussentijd enorm veel levens kan redden?", zegt Diavatopoulos.

Ook is het de vraag of mensen die corona hebben gehad, een of twee prikken moeten krijgen. Van der Zeijst en viroloog Menno de Jong pleiten ervoor om dat te onderzoeken. Oud-coronapatiënten zijn namelijk een half jaar beschermd tegen het virus, legt Van der Zeijst uit. "En die hebben dus dat half jaar eigenlijk die prik niet nodig. Je zou mensen die denken corona te hebben gehad, kunnen vragen om een bloedtest te doen. Zijn er antistoffen te zien, dan hoeven ze geen vaccin. Dan kunnen er weer sneller andere mensen worden gevaccineerd."

Menno de Jong zou hier graag onderzoek naar willen doen, maar wacht nog steeds op de 400 benodigde vaccins die hij heeft opgevraagd bij het RIVM en het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.