Raad van State kritisch: 'Wees eerlijk, miljardenuitgaven gaan ooit pijn doen'

• Marleen de Rooy & Roel Bolsius

  redacteur Economie

Het kabinet is onvoldoende transparant over de kosten van de coronacrisis, oordeelt de Raad van State. Dit terwijl dat juist in tijde van crisis zo belangrijk is volgens de onafhankelijke adviseur van de regering. "Niemand praat over wat het allemaal kost", zegt vice-president Thom de Graaf.

In het jaarverslag oordeelt de Raad dat er onvoldoende inzicht is in de budgettaire gevolgen van deze crisis en de steunpakketten. "Het lijkt alsof niets nu pijn doet", stelt de vice-president. Daarom zou het kabinet volgens hem transparanter moeten zijn over wat de miljardenuitgaven van nu betekenen voor de volgende generatie, of voor de lastenverzwaringen in de toekomst.

De Graaf begrijpt dat in tijden van crisis bijzondere maatregelen nodig zijn, maar zegt dat dit juist ook de tijd is om te benoemen welke gevolgen de huidige politieke keuzes hebben.

Oplopende schuld

Dat de staatsschuld nu oploopt tot boven de grenzen van de Europese begrotingsafspraken, is volgens de Raad begrijpelijk. En bovendien in overeenstemming met de Europese regels, die nu tijdelijk soepeler mogen worden gehanteerd.

Maar daar moet nu wel het gesprek over gevoerd worden. "Op dit moment heeft niemand het erover dat we dit ooit moeten terugbetalen", zegt Frank de Grave, lid van de Raad van State. "Het democratische debat kan alleen goed gevoerd worden als er bepaalde afspraken worden gemaakt over hoe om te gaan met die staatsschuld."

De Raad zelf zou het overigens onverstandig vinden om de staatsschuld de komende jaren op te laten lopen naar een niveau zoals ze in Frankrijk en Italië kennen. Volgens de Raad zou de politiek ervoor moeten kiezen om binnen enkele jaren terug gaan naar een begrotingstekort van 60 procent van het bruto binnenlands product. "Dan heb je buffers voor volgende crisis", zegt de vice-president De Graaf.

Doemscenario

Verder mist de Raad van State een uitwerking van het scenario van een tweede golf in de miljoenennota. Dat is weliswaar een worst-case-scenario, maar niet ondenkbaar. Uit cijfers van het Centraal Planbureau blijkt dat wanneer er echt een tweede golf komt, de klappen voor de economie nog groter zijn. Meer bedrijven zullen dan failliet gaan en honderdduizenden mensen meer raken dan werkloos, stelt het CPB.

De Raad van State vindt dat in de miljoenennota niet duidelijk staat beschreven wat een tweede golf zou doen met de overheidsfinanciën. De Grave pleit daarom voor een 'stresstest' voor de Nederlandse begroting. "Begin daar nu aan", zegt De Grave, dan kan je nu al voorbereidingen treffen.

Geen samenhang bij investeringen

Dat het kabinet juist nu kiest om ook te investeren, steunt de Raad van State. Maar de vele voorstellen die er nu liggen, missen een samenhang. Er waren al meerdere initiatieven, zoals InvestNL en Invest International. Daar komt het Nationaal Groeifonds (een investeringsfonds waar het kabinet de komende vijf jaar 20 miljard voor gaat vrijmaken) bovenop.

Over al deze investeringen heeft de Raad nog vragen als; wat is het totaalbeeld, waar zit de samenhang, waarom is gekozen voor variatie en hoe zit het met de uitvoering?

"De visie over wat er met het geld moet gebeuren ontbreekt", zegt mederaadslid Van Zwol. Ondanks dat De Raad het kabinet al langer adviseert om te investeren, is het volgens hem niet 'hoe meer hoe beter'. "Het gaat om kwaliteit."

NOS op 3 legt in deze video uit hoe het zit met de staatsschuld: