Farmaceuten halen alles uit de kast om vaccin te ontwikkelen

• Rinke van den Brink

  Redacteur gezondheidszorg

Terwijl de Europese Commissie vandaag een donateursconferentie organiseerde om geld binnen te halen voor de ontwikkeling van een coronavaccin zijn wetenschappers en farmaceutische bedrijven al volop bezig. Bij de WHO zijn al ruim 120 voorstellen voor een vaccin bekend.

Intussen worden acht vaccins ook al getest op mensen. Vier in China, twee in de Verenigde Staten, één in Duitsland en één in Engeland. In de VS begint binnenkort een derde onderzoek bij mensen en ook in Australië gaat men een vaccin testen bij mensen.

Indiase producent

De ontwikkeling van het Engelse vaccin is het verst gevorderd. Onderzoekers van het Jenner Institute in Oxford konden voortbouwen op de eerdere ontwikkeling van een vaccin tegen MERS, een ander coronavirus. De Britse onderzoekers testen hun vaccin nu op duizend mensen. Eind mei komen daar 5000 mensen bij.

Als het vaccin veilig én werkzaam blijkt - dat moet nog bewezen worden - dan denken de onderzoekers hun vaccin in september of oktober beschikbaar te hebben.

De Brits-Zweedse farmaceut AstraZeneca heeft de licentie om het Oxford-vaccin te mogen maken en verkopen al gekocht. Bestuurslid Ruud Dobber van het farmabedrijf: "Als één van de grootste farmaceutische bedrijven ter wereld voelen wij een hele duidelijke noodzaak om de wereld door deze crisis heen te helpen." Dobber tempert wel de verwachtingen "We moeten ons wel goed realiseren dat het vaccin nog niet heeft laten zien dat het kan werken."

Het bedrijf zegt dat het tijdens deze pandemie werkt zonder winstoogmerk. Het vaccin zal tegen kostprijs verkocht worden.

Massaproductie

Het vertrouwen in het Oxfordse vaccinproject is groot. Zo groot dat 's werelds belangrijkste vaccinproducent, het Serum Institute of India, al begonnen is met de massaproductie van het vaccin. Geheel op eigen risico, zonder dat vaststaat of het vaccin wel veilig is en werkt en zonder dat er een contract gesloten is met AstraZeneca.

Janssen Vaccines & Prevention in Leiden werkt ook met man en macht aan een vaccin tegen SARS-CoV-2. Anders dan AstraZeneca koopt Janssen geen vaccin dat door anderen ontwikkeld is, maar maakt er zelf een. Het van oorsprong Nederlandse bedrijf dat nu de vaccinpoot is van Johnson & Johnson, het grootste farmaceutische bedrijf ter wereld, hoopt zijn vaccin in september klaar te hebben om te gaan testen op mensen.

"Je wilt natuurlijk graag de geschiedenis ingaan als het bedrijf dat een bijdrage heeft kunnen leveren", zegt Hanneke Schuitemaker, hoofd virale vaccins bij Janssen. "Het is fantastisch om dat te kunnen doen."

Het bedrijf produceert de vaccins ook zelf. De vaccinfabriek in Leiden kan 300 miljoen doses per jaar produceren. Janssen zet ook in de Verenigde Staten en Azië extra productiecapaciteit op. "Als die draait kan het bedrijf tot eind 2021 een miljard doses maken."

Enorme gok

Hoogleraar vaccinologie Anke Huckriede van het UMCG denkt dat zowel maatschappelijk ondernemen als geld verdienen een rol speelt bij de gretigheid van veel farmaceuten om een vaccin te ontwikkelen.

"Ze nemen een enorme gok met het opstarten van productie op zo'n grote schaal vóór het vaccin bewezen veilig en werkzaam is", zegt ze. "Als het mislukt leiden ze aanzienlijke verliezen. Daarom zal als het lukt hun prijs wel zo zijn dat ze alle kosten terugverdienen en er ook wat aan overhouden. Dat kan een probleem opleveren voor arme landen ."

Bill en Melinda Gates hebben volop geld beschikbaar gesteld aan wetenschappers en bedrijven om vaccins tegen SARS-CoV-2 te ontwikkelen. Voorwaarde bij die investeringen is dat de vaccins ook beschikbaar komen voor arme landen.

Gates vindt dat werkers in de gezondheidszorg als eerste gevaccineerd moeten worden als er eenmaal een vaccin is. Daarna moeten arme landen snel aan de beurt komen omdat mensen daar een groot risico lopen om te overlijden aan een covid-infectie doordat de gezondheidszorg er veel te wensen overlaat.

Hij rekent daarvoor op Gavi, de Global Vaccine Alliance waarvan Gates zelf een van de oprichters is. Gavi zet zich in om vaccins toegankelijk te maken voor arme landen. In de praktijk gebeurt dat doordat de organisatie grote hoeveelheden vaccins aankoopt tegen gereduceerde prijzen en die dan distribueert naar en binnen arme landen.