Inmiddels bijna 90 coronavaccins in ontwikkeling, mét nog veel open vragen

• Francien Yntema

  Redacteur Wetenschap

"Zolang er geen vaccin is, zal het coronavirus als een golf door de wereld blijven gaan en ons land niet overslaan", zei Mark Rutte half maart in zijn toespraak. Maar als er straks wél een vaccin is, beschermt het ons dan volledig? En hoe zeker is het dát er een vaccin komt?

De zoektocht is in volle gang. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zijn er zeker 120 voorstellen voor vaccins tegen SARS-CoV-2, het virus dat de ziekte covid-19 veroorzaakt. Op 26 april bevonden 7 kandidaten zich volgens de WHO in de fase waarin proefpersonen het potentiële vaccin krijgen toegediend en zaten 82 onderzoeken in de preklinische fase van labonderzoek en dierproeven.

Vaccins maken kan op verschillende manieren. Sommige technieken worden al decennialang gebruikt en hebben geregistreerde vaccins opgeleverd. Andere methoden moeten zich nog bewijzen. De WHO-lijst met kandidaat-vaccins maakt duidelijk dat wetenschappers wereldwijd op verschillende paarden wedden.

Onderzoekers in Oxford lopen voorop. The New York Times meldt dat het kandidaat-vaccin van The Jenner Institute zes resusapen gezond hield toen ze besmet werden met het virus. Het instituut zou het vaccin de komende maand op 6000 mensen willen testen. Het onderzoek borduurt voort op ervaring met het ontwikkelen van een vaccin tegen een ander coronavirus, het MERS-virus. Het apenonderzoek is overigens nog niet gepubliceerd en beoordeeld door vakgenoten.

"Dit is een hoopvol signaal" reageert Hanneke Schuitemaker, hoofd virale vaccins bij farmaceut Janssen, waar zij het onderzoek naar een ander potentieel vaccin leidt. "Wij kijken altijd naar deze groep omdat hun vaccin sterk lijkt op het onze en omdat wij van hen leren. Maar dat het bij dieren werkt wil niet zeggen dat het ook mensen beschermt."

Geen gelopen race

Garanties op een vaccin zijn er niet. "Het is geen done deal", zegt Schuitemaker. "Het is niet zo dat iedereen volgend jaar een prik krijgt en dat vervolgens niemand meer ziek wordt. Toch heb ik goede hoop op een veilig en effectief vaccin."

Wat meezit is dat dit coronavirus niet snel lijkt te veranderen. Bij het kopiëren van virussen ontstaan kleine veranderingen in de genetische code. Tot nu toe leiden die veranderingen in SARS-CoV-2 waarschijnlijk niet tot ander gedrag van het virus. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld influenzavirussen waarvoor ieder jaar een nieuw griepvaccin wordt gemaakt.

Het is nog onduidelijk hoeveel bescherming vaccins kunnen bieden. "We weten nog niet hoeveel antistoffen je nodig hebt voor een goede bescherming en hoe snel die weer verdwijnen", zegt Anke Huckriede, hoogleraar vaccinologie aan de Universiteit Groningen. Of een vaccin besmettingen kan voorkomen, is ook nog een open vraag.

"Na een vaccinatie maak je antistoffen aan in je bloed", zegt Schuitemaker. "Een klein deel daarvan komt in de slijmvliezen terecht en dus ook in de neus. We kunnen nog niet voorspellen of dat bijvoorbeeld betekent dat je alsnog een snotneus krijgt en het virus kan doorgeven, maar dat je niet meer ernstig ziek wordt."

Ook een incomplete bescherming is volgens Schuitemaker al winst. "Normaal wil je dat een vaccin zo'n 80 procent bescherming biedt, maar in deze situatie zijn we misschien al blij met een vaccin dat 40 tot 50 procent beschermt en dat je meerdere keren moet toedienen. Mogelijk kunnen we de effectiviteit ook verbeteren door vaccins te combineren."

In het beste scenario is er in september een vaccin. Ondanks het snelle tempo worden er volgens Huckriede geen concessies gedaan aan de veiligheid van het uiteindelijke vaccin. "Dat kunnen bedrijven zicht niet veroorloven. Het gaat nu vooral sneller doordat autoriteiten de administratie sneller afhandelen en ontwikkelaars sneller de stap zetten naar onderzoek bij mensen."

De meesten van ons zullen langer dan een paar maanden moeten wachten op een vaccin. "Als er een veilig en effectief vaccin is, dan moet het nog op grote schaal geproduceerd worden", zegt Huckriede. "Voor 99 procent van de wereldbevolking is het dan nog niet direct beschikbaar."

Schuitemaker meent dat we meer dan één vaccin nodig hebben. "Als ons vaccin blijkt te werken, dan hebben wij eind 2021 een miljard exemplaren geproduceerd. Maar als 60 procent van de bevolking immuun moet zijn om weer normaal te leven, dan hebben we meerdere vaccins nodig."