Angela Merkel verdedigt politieke erfenis in langverwachte memoires

• 

  Chiem Balduk

  correspondent Duitsland

Nadat Angela Merkel 16 jaar Duitsland had geregeerd, verdween ze bewust naar de achtergrond. Maar nu is de oud-bondskanselier terug, met de lancering van haar vuistdikke autobiografie. In tientallen landen verschijnt vandaag haar boek Vrijheid, gevolgd door een wereldtournee.

In 700 pagina's beschrijft Merkel haar jeugd in de DDR, het opklimmen in de politiek en de talrijke beslissingen die ze heeft genomen. Vooral naar dat laatste wordt door politiek Berlijn al maanden uitgekeken. In het boek wordt duidelijk dat Merkel voor al haar besluiten staat. Van Nord Stream tot 'wir schaffen das', van de euro- tot de Oekraïnecrisis: Merkel verdedigt haar politieke erfenis en heeft nergens nadrukkelijk spijt van. Op een enkele beslissing in de coronacrisis na.

Zo verdedigt de CDU-politica haar opstelling tegenover Rusland, waarmee zij een goede relatie nastreefde. Merkel schrijft begrip te hebben voor Oost-Europese landen die niet in betere banden met Rusland wilden investeren, maar "zij leken te wensen dat het land gewoon zou verdwijnen. Maar Rusland, met zijn kernwapens, bestond. Het was en is geopolitiek onmisbaar."

Merkel verdedigt ook haar blokkade van een snelle NAVO-toetreding van Oekraïne en Georgië in 2008, met een verwijzing naar een mogelijke militaire reactie van Rusland. Dat besluit is haar na de Russische inval in Oekraïne op kritiek komen te staan, maar Merkel blijft er unverfroren achter staan. Daarbij benadrukt de oud-kanselier ook het eigen veiligheidsbelang. "Een nieuw lid moet niet alleen veiligheid voor dat land brengen, maar ook voor de NAVO zelf."

Ze staat ook nog altijd achter de aanleg van de controversiële Nord Stream-gasleidingen. "Na de Russische inval Oekraïne werd me sterker dan ooit tevoren verweten dat ik Duitsland op onverantwoordelijke wijze afhankelijk zou hebben gemaakt van Russisch gas", schrijft ze, met vervolgens de uitleg dat alternatieven duurder waren en Duitsland juist van kernenergie af wilde. Ook schrijft ze dat landen als Polen en Oekraïne niet perse tegen Russisch gas waren als de leidingen over hun grondgebied hadden gelopen.

Merkel schrijft geregeld dat ze geen alternatief had voor de besluiten die haar later kritiek opleverden. De omstandigheden, afgesproken regels of de politieke realiteit lieten geen andere keuze, zo suggereert ze. De defensie-uitgaven verhogen naar de NAVO-norm? Dat had ze gewild, maar het waren de sociaaldemocraten die daar moeite mee hadden.

In het hoofdstuk over de eurocrisis werpt Merkel de vraag op of ze zich milder had moeten opstellen tegenover Zuid-Europese landen. Maar nee, schrijft ze, daarvoor had ze in eigen land nooit een meerderheid kunnen krijgen. Bovendien had men zich aan de regels te houden, aldus Merkel.

Drie banale woorden

Ook bij haar handelen rond de vluchtelingencrisis van 2015 deed Merkel naar eigen zeggen het enige dat op dat moment mogelijk was: mensen opvangen. Zo kwam 'Wir schaffen das' tot stand. "Als iemand had voorspeld dat die drie banale woorden me jarenlang zouden worden voorgehouden, had ik grote ogen opgezet en gevraagd: Pardon? Ik mag niet zeggen dat we het voor elkaar kunnen krijgen."

Het alternatief was waterkanonnen opstellen aan de Duitse grens en "dat was sowieso geen oplossing" zegt de politica in een begeleidend interview met Der Spiegel. Dat zou de geloofwaardigheid van Europese waarden en menselijke waardigheid op het spel hebben gezet, aldus Merkel.

Haar eigen partij, het CDU, heeft op dit vlak wél een grote draai gemaakt. De partij pleit nu voor een streng asielbeleid, grenscontroles en een tijdelijke opnamestop van asielzoekers. Merkel spreekt zich daar in het interview tegen uit. "Het is een illusie om te denken dat alles goedkomt als we vluchtelingen aan de grens terugsturen."

In haar memoires geeft Merkel meer boodschappen mee aan de huidige politieke leiders. Zo roept ze rond de oorlog in Oekraïne op tot "bereidheid tot diplomatieke initiatieven". "Wanneer dat moment gekomen is kan niet door Oekraïne alleen worden bepaald, maar alleen samen met zijn bondgenoten."

Spanning met Trump

Over huidige leiders schrijft ze relatief weinig. Zo vindt Mark Rutte zijn naam slechts vijf keer terug in de autobiografie en de Franse president Macron komt alleen in feitelijke beschrijvingen terug. Over huidig CDU-leider Friedrich Merz is Merkel positief ("briljant spreker") maar kort.

Donald Trump komt wél uitgebreid aan bod. De gesprekken met hem verliepen moeizaam, omdat de twee op een ander niveau spraken, schrijft Merkel. "Trump op een emotioneel niveau, ik op een feitelijk niveau." Op de terugweg van een gesprek vol verwijten aan Duitsland concludeerde ze: "Samenwerking met Trump aan een geglobaliseerde wereld zat er niet in."

Die uitdaging wordt met de tweede termijn van Trump alleen maar groter, zegt Merkel in het Spiegel-interview. In haar nawoord roept ze nadrukkelijk op tot samenwerking en het beschermen van democratie en vrijheden. Haar slotwoord: "Vrijheid kan er niet alleen zijn voor een enkeling, het moet gelden voor iedereen."